Μνημείο για τους δολοφονημένους Εβραίους της Ευρώπης, Βερολίνο, Γερμανία
How were we supposed to know, δηλαδή “πως να το
γνωρίζαμε” είναι μια φράση που λέγεται από τον βασικό σχεδιαστή ενός
επεξεργαστή, στην ταινία επιστημονικής φαντασίας Terminator : Judgement Day,
όταν με τη σειρά τους οι πρωταγωνιστές περιγράφουν το καταστροφικό μέλλον που
θα ακολουθήσει αν εκείνος και η εταίρια που εργάζεται, συνεχίσουν να
αναπτύσουν την συγκεκριμένη τεχνολογία.
Ακούγοντας αυτή την φράση, η πρωταγωνίστρια Sarah Connor, που την
υποδυεται η Linda Hamilton, ξεσπά απαντώντας ότι
“άνθρωποι σαν εσένα δημιούργησαν την βόμβα υδρογόνου, άνθρωποι σαν εσένα
σκέφτηκαν την ιδέα! Πιστεύεις ότι είσαι τόσο δημιουργικός, αλλά δεν ξέρεις
πως είναι πραγματικά να δημιουργείς ζωή!”
Παρόλο ότι έχουμε να κάνουμε με μια ταινία δράσης και φαντασίας, κοιτώντας την
προσεκτικά, θίγει με αρκετά απλουστευμένο τρόπο ζητήματα τόσο φλέγοντα, που
πάντα αποτελούν θέματα προς συζήτηση. Ένα από αυτά είναι η ηθική συμπεριφορά η
οποία θα πρέπει να αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι σε καθετί που εμπλέκεται ο
άνθρωπος. Μιας και οι ταινίες, ακόμα και της φαντασίας, αντλούν εν μέρει το
περιεχόμενο τους από αληθινά γεγονότα, πότε στην σύγχρονη ανθρώπινη ιστορία,
στο όνομα του “καλού” έγιναν τερατουργήματα, και καταλύθηκαν δικαιώματα και
αξίες επειδή η συντριπτική πλειοψηφία λειτούργησε υπό την συνθήκη
“εγώ εντολές εκτελώ!”
Τον Ιούλιο του 1961, στο πανεπιστήμιο του Yale, ο ψυχολόγος Stanley Milgram,
διεξήγαγε μια σειρά από κοινωνικά ψυχολογικά τεστ. Σε αυτά άνθρωποι από
διαφορετικά κοινωνικονομικά στρώματα με διαφορετικά επίπεδα μόρφωσης
δοκιμάστηκαν στο πόσο δεκτικοί ήταν να υπακούσουν σε εντολές από κάποιον
ανώτερο, ακόμα και αν αυτές έρχονταν σε άμεση αντιπαράθεση με την ηθική και
συνείδηση τους. Οι συμμετέχοντας πίστευαν ότι λάμβαναν μέρος σε κάποιο
επιστημονικό πείραμα στο οποίο έπρεπε να χορηγούν ηλεκτρικό ρεύμα αυξανόμενης
τάσης σε έναν άλλον συμμετέχοντα όταν ο τελευταίος έδινε λάθος απάντηση σε ένα
προκαθορισμένο σετ ερωτήσεων. Παρόλο που το ηλεκτροσόκ για το δεύτερο άτομο
ήταν ψεύτικο, αλλά χωρίς να το γνωρίζει ο εθελοντής που λάμβανε μέρος στο
πείραμα και για αυτό το λόγο βρίσκονταν σε διαφορετικό δωμάτιο, ο άνθρωπος που
χορηγούσε το ρεύμα για χάρη του πειράματος συνέχιζε μολονότι άκουγε κραυγές
από τον άλλο χώρο! Το 65 τις εκατό των συμμετεχόντων με την προτροπή του
επικεφαλής επιστήμονα, έφτασαν στο ακραίο ποσό των 450 volt, παρόλο που
αναγράφονταν ότι μπορεί να αποβεί θανατηφόρο για το άτομο που το δέχεται! Ο
Milgram συμπερασματικά έγραψε στο άρθρο που δημοσιεύθηκε το 1974·
“Οι νομικές και φιλοσοφικές πτυχές της τυφλής υπακοής είναι εξαιρετικής
σημασίας, αλλά μαρτυρούν πολύ λίγα για το πως οι άνθρωποι συμπεριφέρονται.
Έστησα ένα μικρό πείραμα στο πανεπιστήμιο του Yale, ώστε να διαπιστώσω πόσο
πόνο μπορεί ένας καθημερινός πολίτης να προκαλέσει σε ένα άλλο άτομο απλά
γιατί του ζητήθηκε από έναν επικεφαλής επιστήμονα, ως αυθεντία την
συγκεκριμένη στιγμή. Η απόλυτη εξουσία δοκιμάστηκε απέναντι στις δυνατότερες
ηθικές αξίες του υποκειμένου (συμμετέχοντα) και παρόλο τις κραυγές πόνου και
προτροπές για οίκτο των “θυμάτων” η εξουσία νίκησε τις περισσότερες φορές. Η
ακραία προθυμία των ενηλίκων να εκτελέσουν στο μέγιστο κάθε εντολή ήταν το
βασικό εύρημα, που χρήζει περαιτέρω διερεύνησης. Απλοί, καθημερινοί
άνθρωποι, κάνοντας την δουλειά που τους είχαν ζητήσει, χωρίς να έχουν καμία
προηγούμενη εχθρότητα για το άλλο άτομο, είναι ικανοί να γίνουν το μέσο της
καταστροφής. Ακόμα και όταν οι καταστρεπτικές συνέπειες αυτού που τους
ζητήθηκε έγιναν σαφείς - τα μέγιστα volt είχαν μεγάλες πιθανότητες να
οδηγήσουν το άτομο στο θάνατο ακόμα και υπό την μορφή στιγμιαίων ηλεκτροσόκ
- ελάχιστοι αντιστάθηκαν στις προσταγές της αυθεντίας - εξουσίας.”
Μολονότι στις επόμενες δεκαετίες το πόρισμα κρίθηκε αμφιλεγόμενο και η
μεθοδολογία του πειράματος αντιδεολογική, δεν παύει να έχει αφήσει πολλά
αναπάντητα ερωτηματικά για όλα αυτά που ο άνθρωπος είναι ικανός να πράξει.
Έτσι και αλλιώς ο Milgram ήθελε να απαντήσει πρώτα στον εαυτό του το ερώτημα,
πως ήταν δυνατόν να γίνουν τέτοιες αποτρόπαιες πράξεις και μαζικές δολοφονίες
κατά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, εστιάζοντας στο Ολοκαύτωμα Πώς είναι
δυνατόν τόσοι χιλιάδες άνθρωποι, υπό τις εντολές κάποιου ανώτερου, που
ακολουθούσε τις εντολές κάποιου άλλου ανώτερου και ούτω καθεξής, να βάψουν τα
χέρια τους με το αίμα αθώων; Ο φόβος της τιμωρίας από ένα σύστημα υπερισχύει
από την ατομική κόλαση που θα ζήσει ο αυτουργός που αγνόησε τις ηθικές του
αξίες, έχοντας την πεποίθηση ότι δεν θα τιμωρηθεί από την ίδια του την
συνείδηση για ότι έπραξε; Ή μήπως έχει την ψευδαίσθηση ότι όσο υπακούς εντολές
που καταπατούν τις αξίες του συνανθρώπου σου, συνεπώς και τις δικές σου, δεν
θα έρθει η στιγμή που θα καταπατήσουν και εσένα τον ίδιο ακολουθώντας ένα
διαφορετικό σετ εντολών; Ποια είναι λοιπόν η πιθανή απάντηση σε αυτό το τόσο
δύσκολο ερώτημα; Γενικά οι κανόνες και οι ιεραρχίες που προκύπτουν από αυτούς
είναι προβληματικές, οπότε είναι επιτακτική η ανάγκη ριζικής ισοπέδωσης και
αλλαγής; Ή από την άλλη το ανθρώπινο είδος βρίσκοταν πάντα σε μια αέναη μάχη
για την διατήρηση των ηθικών αξιών, που μας κρατούν τα καθαρά ζωώδη ένστικτα
μας υπό έλεγχο;
Το γεγονός ότι οι ηθικές αξίες συναντώνται μόνο στο ανθρώπινο είδος δεν πρέπει
να προσπερνάται αψήφιστα και να θεωρείται επιφανειακό, όντας αυταπόδεικτο. Ενώ
με τα ανώτερα θηλαστικά μοιραζόμαστε πάρα πολλά κοινά, ένα συγκεκριμένο
χαρακτηριστικό που αναπτύξαμε στην εξελικτική μας πορεία, οδήγησε σε αυτή την
τόσο διαφορετική έκβαση ως είδος, και αυτό το χαρακτηριστικό δεν είναι άλλο
από τον λόγο. Αρθρώνοντας αυτά που σκεφτόμαστε, έχουμε την δυνατότητα
επαναπροσδιορισμού της αρχικής μας σκέψης, αφενός διότι ακούμε τον εαυτό μας
τι λέει, αφετέρου διότι όταν κάποιος άλλος εκφράζει την δική του άποψη, μπορεί
να εξευγενίσει ή ακόμα και να αλλάξει εντελώς μια λανθασμένη νόηση, βοηθώντας
τελικά στην σωστή λήψη μίας απόφασης και δράσης για την δεδομένη στιγμή. Θα
μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι ο λόγος μπορεί να δημιουργήσει το κατάλληλο
έδαφος για στοχασμό και να οδηγήσει το άτομο σε μια ποιότητα που συναντάται
ξανά μόνο στο ανθρώπινο είδος· την λογική. Η λογική σύμφωνα με τον αρχαίο
Έλληνα φιλόσοφο Αριστοτέλη, είναι τόσο δυνατή που μπορεί να καθοδηγήσει τα
συναισθήματα και τις επιθυμίες του ανθρώπου, συνεπώς να τον καταστήσει
ενάρετο. Αρετή για τους αρχαίους φιλοσόφους ήταν η έλλογη δραστηριότητα, κατά
το βέλτιστο και μέγιστο τρόπο της δυναμικής της ανθρώπινης ύπαρξης και όχι του
ανθρώπου ως ατόμου, η οποία όταν χρησιμοποιείται τον διαχωρίζει από τα
υπόλοιπα πλάσματα.[1]
Ορμώμενος από τον παραπάνω συλλογισμό, προχωρώντας λίγο παραπέρα, θα προσθέσω
ότι ο φόβος ως συναίσθημα, μπορεί αν όχι να εξαλειφθεί, τουλάχιστον να ελεγχθεί
από την διαδικασία της εκλογίκευσης και να χρησιμοποιηθεί ως κινητήριος δύναμη
ώστε να προωθήσει το άτομο προς μία ευγενή δράση και όχι προς μία δουλοπρεπή
συμπεριφορά. Έτσι μπορούμε να συμπεράνουμε ότι οι άνθρωποι που συναινούν
αμάχητοι στις οιοδήποτε προσταγές κάποιας εξουσίας είναι ουσιαστικά μη
σκεπτόμενοι, και ενδεχομένως οι ηθικές τους αξίες είτε στηρίζονται στα σαθρά
θεμέλια ενός μιμητισμού του κοινωνικού περίγυρου, είτε δεν υπήρξαν εξ αρχής!
Η τυφλή υπακοή και ο φόβος για την τιμωρία πριν αποδοθούν στην ευρύτερη
έννοια των κοινωνικών δομών και των ηγετών, θα ήταν εποικοδομητικό να
κατακερματιστούν και να εξεταστούν στην απαρχή τους, εκεί που
πρωτοκαλλιεργούνται, δηλαδή στην οικογένεια. Το πείραμα του Milgram, φανέρωσε
πληροφορίες
“αν δεν μπορείς να κατανοήσεις γιατί κάποιος κάνει κάτι, κοιτά τις συνέπειες
και συμπέρανε από αυτές το κίνητρο του!”
για την ανθρώπινη συμπεριφορά κάτω από την πίεση μιας καταξιωμένης αρχής, της
επιστήμης στο συγκεκριμένο παράδειγμα, αλλά έθεσε πολύ σημαντικά ερωτήματα στα
επόμενα χρόνια, όπως πως είναι δυνατό κάποιος με υποτιθέμενες σταθερές ηθικές
αξίες, που θεωρητικά μάχεται για αυτές, να μεταλλαχθεί κυριολεκτικά σε ένα
εκτελεστικό φερέφωνο. Στο βιβλίο του Daniel Golghagen, Hitler's Willing
Executioners, με θέμα το Ολοκαύτωμα των Εβραίων, περιγράφει επακριβώς ότι στη
ναζιστική Γερμανία, η ηθική του Hitler και το όραμα του απαντώταν ως
μικρογραφία σε κάθε έκφανση της κοινωνίας, φτάνοντας μέχρι την απαρχή της, την
οικογένεια. Οι αντιλήψεις, ιδέες και μεθοδεύσεις υπήρχαν βαθιά ριζωμένες σε
κάθε ένα διαφορετικό επίπεδο, και όλα μαζί συνέθεταν το τερατούργημα με
επικεφαλείς τους στρατηγούς και τον ίδιο τον Hitler.
Στο πρωταρχικό επίπεδο μιας κοινωνίας, στην οικογένεια, η τυφλή υπακοή των
μελών μπορεί να εξυπηρετεί πολλαπλούς λόγους. Η υπομονή και ο χρόνος που
απαιτείται ώστε οι κανόνες να εξηγούνται προς όλα τα μέλη της από τους
επικεφαλείς, ενήλικες γονείς, να αναπροσαρμόζονται μετά από τυχόν αστοχίες να
αποδώσουν τον αρχικό επιθυμητό στόχο τους, και η τήρηση τους από όλους
ανεξαρτήτως είναι μερικοί καίριοι λόγοι που μας μαρτυρούν γιατί υποκύπτουμε
και οργανώνουμε τις οικογένειες μας με το δόγμα της στείρας υπακοής και της
τιμωρίας σε περίπτωση μη συμμόρφωσης. Ιδιαίτερα η τήρηση των κανόνων από όλους
ανεξαιρέτως καλλιεργεί το κλίμα μιας δίκαιης μεταχείρισης δίχως διακρίσεις και
τοποθετεί τους κανόνες σε μία τόσο υψηλή θέση, που όλοι είναι υπόλογοι σε
αυτούς. Επίσης ο διαχωρισμός του αποτελέσματος μιας πράξης από την τιμωρία, η
λεγόμενη συνέπεια της πράξης, δημιουργεί μια ξεκάθαρη κατάσταση στο άτομο που
θα λειτουργήσει εποικοδομητικά ώστε να αναλάβει τις ευθύνες του, και να
αντιληφθεί ότι είτε το θέλει είτε όχι, κάθε πράξη μας έχει έναν αντίκτυπο, λόγω
της αλληλεπίδρασης με το φυσικό αλλά και το κοινωνικό μας περιβάλλον. Ακόμη
ένας λόγος που οι οικογένειες δομούνται υπό το πρίσμα της τυφλής υπακοής είναι
διότι η μεταξύ σχέση του ζευγαριού δεν προάγει με την συζήτηση την έκθεση του
όποιου προβλήματος ώστε με κοινή προσπάθεια να επιλυθεί. Συμπεριφορές όπως
ψυχρότητα, απομάκρυση και επίρριψη ευθυνών εκατέρωθεν είτε άμεσα, είτε έμμεσα
με την στάση του θύματος, προτρέπει τα μέλη να “διοικούν” την οικογένεια με
δύο ταχύτητες, ακυρώνοντας συνεχώς ο ένας τον άλλον στα μάτια των υπολοίπων
μελών, και καταλήγοντας σε παιχνίδια εξουσίας, εκμεταλλευόμενος ο καθένας τα
αντίστοιχα όπλα, ανάλογα με το φύλο του. Τέλος η άγνοια όλων των παραπάνω,
μαζί με τις υπερβολικές απαιτήσεις της καθημερινότητας, παραπλανά τους
ενήλικες ότι αυτές οι αναζητήσεις είναι ασήμαντες και πολυτέλειες, μπροστά στα
υποτιθέμενα μεγαλύτερα προβλήματα, όπως για παράδειγμα τα οικονομικά. Η τυφλή
υπακοή λοιπόν που καλλιεργήθηκε στο άτομο ερήμην του, χωρίς μεθοδολογίες
αυτογνωσίας, διαδίδεται στη μελλοντική δική του οικογένεια, που με την σειρά
της πολλαπλασιάζεται στο σχολείο, μιας και εκεί οι ενήλικες εκπαιδευτικοί
ακολουθούν στο μεγαλύτερο ποσοστό τυφλές οδηγίες μεγαλωμένοι και αυτοί πάλι με
τον ίδιο τρόπο, και τελικά προβάλλεται σε κάθε επίπεδο της κοινωνίας!
Αποτέλεσμα αυτού, μια κοινωνία που αποτελείται ως επί το πλείστον από μη
σκεπτόμενους ανθρώπους, που είναι εντελώς παθητικοί στις προτροπές κάποιου
άλλου που τους υποδεικνύει πως πρέπει να πράξουν, με ότι κινδύνους και να
εγκυμονεί κάτι τέτοιο. Από την στιγμή που δεν έχουμε ως μέλη της κοινωνίας,
αναπτύξει μια κριτική σκέψη, που βασίζεται στον ορθολογισμό, αυτομάτως δεν
δυνάμεθα να ελέγξουμε τις πραγματικές προθέσεις και κατευθύνσεις του εκάστοτε
ατόμου αν αποσκοπούν στην ευημερία του συνόλου ή αν αποσκοπούν στην προαγωγή
προσωπικών επιδιώξεων.
Αυτές οι επιδιώξεις μπορεί να είναι καλά κρυμμένες πίσω από αλτρουιστικές
συμπεριφορές και την μάσκα του “κοινού καλού”, προσάπτοντας στο άτομο ή τον
οργανισμό μια ευγενή ποιότητα και κύρος. Έτσι υπό αυτό το πρίσμα
συμπαρασύρονται ερήμην της ευκολοπιστίας τους ακόμα και άνθρωποι που ο
πραγματικός τους σκοπός είναι όντως το συλλογικό καλό, μετατρέποντας τον εαυτό
τους σε γρανάζια αντίθετων σκοπών. Στο πολύ κοντινό παρελθόν ακριβώς αυτό είχε
συμβεί στον ιατρικό κλάδο, όταν οι καπνοβιομηχανίες προωθούσαν ότι το τσιγάρο
προάγει την καλή υγεία συμβάλλοντας στη χαλάρωση του ανθρώπινου οργανισμού!
Μεγάλο ποσοστό γιατρών είχε ταχθεί υπέρ του γενικού κλίματος του κοινωνικού
status που σου έδινε το τσιγάρο, βέβαια μαζί με μια μικρή οικονομική βοήθεια
από τις καπνοβιομηχανίες. Αθλητές σε ακριβά αυτοκίνητα, με ωραίες γυναίκες
προωθούσαν το προϊόν των τελευταίων, οι οποίες προς αποφυγή δαιμονοποίησης
τους, δεν είχαν διεξάγει κάποια έρευνα επί του θέματος αποκρύπτοντας στοιχεία
βάσει κάποιου σατανικού σχεδίου εξόντωσης των καταναλωτών τους. Αντιθέτως ο
λόγος ήταν πολύ απλός· ήθελαν το προϊόν τους να έχει όσο το δυνατόν
περισσότερες πωλήσεις!
Συνεπώς ήταν τα χρήματα η πηγή του κακού και το καπιταλιστικό σύστημα; Μπορώ
να ισχυριστώ με μεγάλη βεβαιότητα πως όχι, αν και αντιλαμβάνομαι πόσο
δελεαστική είναι η ιδέα να κατονομάσουμε κάτι και να του φορτώσουμε όλα τα
δεινά της ύπαρξης μας, γλιτώνοντας μας κόπο και χρόνο που απαιτούν αυτά τα
τόσο πολύπλοκα ζητήματα. Ο προφορικός και γραπτός λόγος, όπως αναφέραμε στην
αρχή ως βάση προάγει στην ανθρώπινη υπόσταση ένα πλήθος λειτουργιών οι οποίες
όσο ακονίζονται τόσο οδηγούν σε μια αέναη εξέλιξη παράλληλων παρακλαδιών όπως
ο ορθολογισμός, οι ηθικές αξίες, ο έλεγχος των παρορμήσεων , η διοχέτευση των
συναισθημάτων σε εποικοδομητικές πράξεις και ούτω καθεξής. Όλα τα παραπάνω
εκδηλώνουν σχεδόν αυθόρμητα μια εσωτερική ιεράρχηση της επιμέρους αξίας κάθε
υλικής και πνευματικής κτήσης. Αναφέροντας πάλι τον Αριστοτέλη
“η συσσώρευση πλούτου δεν είναι δυνατόν να αποτελεί το ύψιστο αγαθό, διότι
ο πλούτος αποτελεί πάντα το μέσο για την απόκτηση άλλων πραγμάτων, και αυτό
που υπάρχει (ο πλούτος) για χάρη άλλων πραγμάτων, δεν μπορεί να είναι το
ύψιστο αγαθό”[2]. Ακόμα και σε αυτή την νόηση μπορούμε να αναγνωρίσουμε μια ιεραρχία, όπου τα
χρήματα είναι υποδεέστερα όχι μόνο από το σύνολο των υλικών αγαθών, αλλά
μακράν κατώτερα από ηθικές αξίες. Όταν από την κορυφή της ιεραρχίας
απουσιάζουν οι ανώτερες αξίες, οι κενές θέσεις στην πυραμίδα καταλαμβάνονται
από τις αμέσως επόμενες, που δεν παύουν όμως να είναι κατώτερες σε σχέση με
τις προηγούμενες. Έτσι ο πλούτος αρχίζει να κερδίζει έδαφος και να ανεβαίνει
στο αξιακό σύστημα του ατόμου, και κατακλύζοντας το συμπαρασύρει στο πέρασμα
του κάθε φραγμό, προσκαλώντας και τους υπόλοιπους συγγενείς του, όπως δόξα,
φήμη, εξουσία και ούτω καθεξής. Σαφώς όλες αυτές οι παραπάνω έννοιες δεν
αποτελούν από μόνες τους αρνητικές επιρροές για το άτομο, και δεν εμπεριέχουν
μια αρνητική χροιά εξ αρχής. Αντίθετα αρκετές φορές στην ιστορία η φήμη, για
παράδειγμα κάποιου απέκτησε τεράστιες διαστάσεις λόγω του σημαντικού και άξιου για
το κοινωνικό σύνολο έργου που είχε κάνει, και τα χρήματα από την άλλη εκτός
του ότι είναι μεταφορικός συμβολισμός ενέργειας που ανταλλάσουμε μεταξύ μας,
μπορεί να χρησιμοποιηθούν ποικιλοτρόπως και για καλούς σκοπούς. Η τοποθέτηση
αυτών στην υψηλότερη βαθμίδα και ο αυτοσκοπός τους είναι που εγκυμονεί τον
μέγιστο κίνδυνο. Κάθε άτομο που συναίνεσε, είτε συμμετέχοντας, είτε σιωπώντας
είχε μερίδιο ευθύνης στη δεκαετία του 30 με την υπόθεση του τσιγάρου.
Χρειάστηκαν σχεδόν τριάντα χρόνια, ώστε το 1964 να δημοσιευθεί έρευνα από την
Αμερικανική Επιτροπή Χειρουργών, η οποία συνέδεσε άμεσα με το κάπνισμα τον
καρκίνο στο ανώτερο και κατώτερο αναπνευστικό!
Άρα καταλήγουμε πάλι σε κύκλους να κυνηγάμε την ουρά μας· τα συστήματα
αποτελούνται από ανθρώπους, οι άνθρωποι ποικιλοτρόπως χάνουν τον
προσανατολισμό τους, σταματούν την επικοινωνία μέσω του διαλόγου, πολώνονται,
δεν σκέπτονται ουσιαστικά, χάνουν την σύνδεση με τις πραγματικές αξίες τους,
και διαφθείρονται δίνοντας ελαφρυντικά στον εαυτό τους ότι έτσι όπως είναι τα
πράγματα μόνο αυτό τους απέμεινε ώστε να επιβιώσει! Για να σπάσουμε λοιπόν
αυτόν τον φαύλο κύκλο, υπάρχει επιτακτική ανάγκη διαλόγου στο πρωταρχικό
επίπεδο της κοινωνίας, στην οικογένεια, ώστε να γίνεται με σκοπό την έκθεση
και επίλυση προβλημάτων με τον βέλτιστο τρόπο. Αυτό θα δώσει το παράδειγμα και
θα δημιουργήσει μη δογματικούς ανθρώπους, που αναλαμβάνοντας την ευθύνη του
εαυτού τους αργότερα θα αξιώσουν ένα διαφορετικό μέλλον τόσο σε κοινωνικό όσο
και σε πολιτικό επίπεδο. Οργανισμοί αυθεντίες και άτομα με το αλάθητο δεν θα
έχουν καμία θέση σε μια κοινωνία όπου τα σκεπτόμενα άτομα θα μπορούν να
αναγνωρίζουν τις μηχανορραφίες τους, κρατώντας ψηλά τις ηθικές αξίες της
ανθρώπινης ύπαρξης.
Θέλω να κλείσω με μια φράση του Ελβετού ψυχαναλυτή και ψυχιάτρου Carl Jung και
να συμπληρώσω μετέπειτα
“αν δεν μπορείς να κατανοήσεις γιατί κάποιος κάνει κάτι, κοιτά τις
συνέπειες και συμπέρανε από αυτές το κίνητρο του!”[3]
Αν λοιπόν αυτό που πράττει ένας φορέας, μια κυβέρνηση, ένα άτομο, είναι τόσο
αντιφατικό και δεν υπάρχει καμιά λογική εξήγηση με την παρούσα κατάσταση,
οδηγώντας τα πράγματα μόνο σε περαιτέρω χάος, τότε αυτό το χάος ήταν και ο
αρχικός του στόχος!
δημήτρης
1. Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια↩
2. Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια↩
3. “If you cannot understand why someone did something, look at the consequences—and infer the motivation” - Carl Jung↩
2. Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια↩
3. “If you cannot understand why someone did something, look at the consequences—and infer the motivation” - Carl Jung↩
Photo by
Giulia Gasperini
on
Unsplash
