Στο δεκαεξαετές ταξίδι μου στη πρακτική της yoga,
ουκ ολίγες φορές έχω ακούσει ότι η πρακτική είναι κάτι περισσότερο από
σωματική άσκηση, και ότι σε βοηθά στη κατανόηση του εαυτού.
Η επανάληψη φράσεων, ακόμα και ολόκληρων απόψεων από ασκούμενο σε
ασκούμενο έχει γίνει τόσο συχνό φαινόμενο που ακόμα και άνθρωποι εκτός του
συστήματος γνωρίζουν και μιλούν για τα οφέλη μιας τεχνικής που ούτε καν έχουν
δοκιμάσει! Όπως σε κάθε άρθρο μου, έτσι και σε αυτό παραθέτω και αναλύω τις
δικές μου παρατηρήσεις από την τριβή με το σύστημα, με τον διπλό ρόλο του
μαθητή και του δασκάλου. Ακούγοντας τους προβληματισμούς των μαθητών μου, σε
συνδυασμό με την δική μου διερεύνηση εκθέτω καταστάσεις που πιστεύω ότι
απασχολούν γενικά τους ασκούμενους, ώστε να δοθεί χώρος για περαιτέρω σκέψη
και συμπεράσματα που θα οφελήσουν όχι μόνο το ταξίδι στην πρακτική αλλά γενικά
το σύνολο της ανθρώπινης αναζήτησης φιλοσοφικών ερωτημάτων και συμπεριφορών
του ατόμου.
Ο μηχανισμού του νου, να αντικαθιστά συνεχώς ένα δύσκολο εγχείρημα με κάτι
ευκολότερο έπεσε στην αντίληψη μου τα τελευταία χρόνια, οδηγώντας με στο
συμπέρασμα ότι συμβαίνει πολύ συχνότερα από ότι αρχικά νόμιζα. Οι λόγοι που
γεννούνται ώστε να αντικατασταθεί μια απόφαση με μια άλλη λιγότερο
ενεργειοβόρα θυμίζουν ένα πολυβόλο όπλο που λειτουργεί κατά ριπάς,
κυριολεκτικά κατακλύζοντας το νου.
Η συνειδητοποίηση ήρθε μια τυπική μέρα, που καθώς ξεκινάς την πρακτική,
σκέφτεσαι να κάνεις όλη την σειρά, και μόλις μερικά λεπτά μετά πετιέται μια
σκέψη “μήπως να κάνω την μισή;” Επιμένεις και συνεχίζεις, αλλά πάλι
μία νέα ξεπηδά “ίσως να μην πηδάω πίσω από θέση σε θέση;” Πάλι
συνεχίζεις, και στα επόμενα δευτερόλεπτα ακούς
“μην δεθείς σε αυτή, δεν πειράζει, έχεις κάνει όλα τα άλλα!”
Δυσανασχετώντας προσποιείσαι ότι δεν ακούς· έχεις δεθεί και εσύ στο κατάρτι
της αρχικής σου απόφασης, ως άλλος Οδυσσέας, αλλά μάταια πάλι μερικά λεπτά
αργότερα
“στη navasana να μην σηκώνεσαι από επανάληψη σε επανάληψη, είσαι
κουρασμένος!”
Ακάθεκτος, μέχρι στιγμής δεν έχεις κάνει το χατίρι του κακομαθημένου νου, που
συνεχώς μιλάει προσπαθώντας να εισακουστεί. Με τα πολλά φτάνεις κοντά στο
τέλος της πρακτικής, στη sirsasana, και καθώς εκτελείς τη Β, παρατηρείς ότι
όλως τυχαίως δεν μετράς! Όλη τη πρακτική μετράς αναπνοές και τώρα μόνο στη Β
αποφασίζεις να κάνεις …όσες κάνεις.
“Δεν ξέρεις πόσες, σίγουρα θα είναι ένας ικανοποιητικός αριθμός”, λες
στον εαυτό σου. Εκείνη τη στιγμή, αποφασίζεις να μηδενίσεις στο μυαλό σου την
Β και να ξεκινήσεις από την αρχή, εκτελώντας συνολικά δέκα, ούτε οκτώ ούτε
εννιά, ακριβώς δέκα αναπνοές. Ήδη στη τέταρτη ο νους σε προτρέπει να κάνεις
πέντε, αλλά τον αγνοείς και πάλι. Αφού οι συνεχόμενες εμβόλιμες σκέψεις
αποδείχθηκαν άνευ αποτελέσματος για να μεταπειστείς, ο νους παίζει το
τελευταίο χαρτί του, και στην έβδομη αναπνοή ξαφνικά αρχίζει να πονάει η
πλάτη! Πριν αποφασίσεις να μηδενίσεις, όταν δε μέτραγες, αν λάβουμε υπόψιν το
χρόνο που έμενες στη θέση, είχες φτάσει περίπου στις επτά με οκτώ, αλλά τότε
δεν πονούσε η πλάτη σου. Αμέσως επεμβαίνει ο νους υπερασπίζοντας τον εαυτό του
“το είπες μόλις τώρα και μόνος σου, στις επτά δεν κουράζεται η πλάτη, αλλά
τώρα είσαι στη δεκατέσσερα, αυτές που είχες κάνει πριν το μηδενισμό σε
κούρασαν! Τι πιστεύεις επειδή εσύ διάλεξες να τις διαγράψεις ότι δεν τις
έκανες!”
Σίγουρος για την νίκη του, ο νους περιμένει από εσένα να κατεβάσεις τα πόδια
σου, αποδεχόμενος τα περιοριστικά όρια που σου βάζει μόνο όταν δοκιμάζεται η
καλοπέραση του. Αυτή την φορά δεν τον αγνοείς και απαντάς
“όταν βλέπεις σειρές με τις ώρες δεν μου είπες ποτέ ότι κουράστηκες μετά
από πέντε συνεχόμενες ώρες θέασης στο καναπέ! Ναι είμαι στη δεκατέσσερα και
θα φτάσω έως την είκοσι!”
Ξαφνικά η πλάτη σταματάει να ενοχλεί όσο πριν, και σχεδόν αβίαστα φτάνεις τις
είκοσι αναπνοές και προς έκπληξη σου έχεις δύναμη για δύο επιπλέον!
Ξεκουράζεσαι πέντε βαθιές αναπνοές και εκτελείς τις τρεις τελευταίες θέσεις
χωρίς να ξανακούσεις τίποτα από το νου. Χρειάστηκε σχεδόν μιάμιση ώρα ώστε να
σωπάσει και να ακολουθήσει την απόφαση σου, σαφώς μέχρι την επόμενη φορά που
θα ξαναρχίσει τα δικά του.
Παρόλο που αυτός ο έμφυτος μηχανισμός για την εξοικονόμηση ενέργειας, ως
λειτουργία, μπορεί να χαρακτηριστεί θετικός και βασικός για την διατήρηση του
ατόμου στη ζωή, η ερήμην αποδοχή των προσταγών του χωρίς την καθοδήγηση μιας
ορθολογιστικής σκέψης μπορεί εύκολα να οδηγήσει στα αντίθετα αποτελέσματα.
Τρανό παράδειγμα αυτού αποτελεί η αποφυγή της σωματικής άσκησης, μιας και
απαιτεί μεγάλα ποσά ενέργειας. Καθώς όμως η παραγωγή ενέργειας βασίζεται στη
πρόσληψη επαρκούς ποσότητας οξυγόνου, υπονομεύοντας σταθερά το μυικό σύστημα,
τελικά ο οργανισμός όχι μόνο αδυνατεί να παράξει την απαιτούμενη ενέργεια,
αλλά ταυτόχρονα γίνεται εύκολος στόχος για ένα πλήθος προβλημάτων που
προκύπτουν από την έλλειψη εκγύμνασης.
Παρατηρούμε λοιπόν ότι ναι μεν η ενστικτώδης λειτουργία εξοικονόμησης
ενέργειας είναι ζωτικής σημασία, ωστόσο λόγο της πρωτόγονης κατάστασης της,
είναι επιτακτική η ανάγκη μιας δευτερογενούς λειτουργίας, ώστε η τελική
απόφαση να προάγει ουσιαστικά και μακροπρόθεσμα τον οργανισμό. Οι πρωτόγονοι,
μη εξελιγμένοι μηχανισμοί στον ανθρώπινο εγκέφαλο, από την στιγμή που στην
εξελικτική μας πορεία κρατήθηκαν σταθεροί, μαρτυρά ότι είναι άκρως απαραίτητοι
για το είδος μας. Ωστόσο, ως λειτουργίες επιβίωσης, ο κύριος ρόλος τους
περιορίζεται στη παροντική χρονική στιγμή, χωρίς να λαμβάνονται υπόψην
μελλοντικές συνέπειες. Η έλλειψη μιας σφαιρικότερης προσέγγισης των
προβλημάτων που καλείται να αντιμετωπίσει η ανθρώπινη ύπαρξη, εξελικτικά
απαντήθηκε με την δημιουργία νέων τμημάτων του εγκεφάλου τα οποία είχαν την
ικανότητα επεξεργασίας και ανάλυσης πληροφοριών, εικονοποίησης διαφορετικών
πιθανών εκβάσεων, ώστε τελικώς να παρθεί η καταλληλότερη απόφαση ως προς τη
δεδομένη στιγμή. Έτσι ο άνθρωπος σταδιακά εξέλιξε τον εαυτό του από ένα
μονοδιάστατο ον με ζωώδη ένστικτα επιβίωσης και αναπαραγωγής σε μία
πολυδιάστατη ύπαρξη. Με την ανάπτυξη νέων τμημάτων και την σταθερή εξέλιξη
τους, διεύρυνε την συνειδητότητα του αποκαλύπτοντας μια καλά κρυμμένη μέχρι
εκείνη την στιγμή διάσταση· αυτής του χρόνου. Η ανθρώπινη ύπαρξη όχι μόνο
απέκτησε την ικανότητα να αντιλαμβάνεται εκτός από το παρόν, το παρελθόν και
το μέλλον, συνάμα βρέθηκε αντιμέτωπη με μια βαρυσήμαντη συνειδητοποίηση· οι
τωρινές αποφάσεις και πράξεις διαπερνούν την καθαυτή δεδομένη χρονική στιγμή
και προβάλλονται στο μέλλον διαμορφώνοντας το ανάλογα! Όταν αυτή η νόηση
εφαρμοστεί για το ίδιο το άτομο, άμεσα η έννοια του εαυτού ως μονάδα
ακυρώνεται, εφόσον κάθε διαφορετική απόφαση οδηγεί σε διαφορετικό μελλοντικό
εαυτό, και όσες παρθήκαν στο παρελθόν σε αυτόν που είμαστε σήμερα.
Συμπερασματικά, η κάθε μια ανθρώπινη ύπαρξη αποτελεί από μόνη της μια κοινωνία
διαφορετικών ατόμων, τα οποία πρέπει συνεχώς να βρίσκονται σε επικοινωνία για
να διασφαλίζεται μια πορεία που προάγει τη συνολική υπόσταση.
Η ειλικρινής συζήτηση του σημερινού εαυτού με τους παρελθοντικούς, θα
προσδιορίσει τυχόν αστοχίες που οδήγησαν στη παρούσα κατάσταση, και ο
μελλοντικός εαυτός, ως προβολή των τωρινών επιλογών, θα δώσει τις
απαραίτητες κατευθύνσεις για διορθωτικές κινήσεις που θα αποτελέσουν την
βάση για την επίλυση κάθε προβλήματος που αντιμετωπίζουμε. Η αναπόληση
παρελθοντικών χρόνων, ή μιας χαμένης νεότητας,
"Έτσι ο άνθρωπος σταδιακά εξέλιξε τον εαυτό του από ένα μονοδιάστατο ον με
ζωώδη ένστικτα επιβίωσης και αναπαραγωγής σε μία πολυδιάστατη ύπαρξη"
φανερώνει μια αδυναμία του ατόμου να αντιληφθεί την ύπαρξη του ως ένα σύνολο
αλληλεπίδρασης της ψυχής του με το φυσικό και πνευματικό περιβάλλον που
διαπερνά το χωροχρόνο,πιστεύοντας εσφαλμένα ότι η κατάσταση στην οποία
βρίσκεται σήμερα οφείλεται σε εξωγενείς παράγοντες και όχι στις δικές του
επιλογές, έστω και ασυνείδητες. Έτσι ρίχνοντας φως σε καθετί που συμβαίνει έξω
από αυτόν, θα χάνει ολοένα και περισσότερο τον προσανατολισμό του, και η
ανεπιτυχής προσπάθεια να αλλάξει τον κόσμο γύρω του θα τον οδηγήσει σε μια
αντίληψη ότι όλα είναι μάταια. Αντίθετα με την εναρμόνιση των πολλαπλών
εαυτών, οι οποίοι απλώνονται στο εν ζωή χρονικό διάστημα μας, το άτομο
διακατέχεται από ένα αίσθημα κυριαρχίας για την ζωή του, και μιας ικανότητας
να στηρίζεται στα πόδια του. Η κυριαρχία αυτή θα προσδώσει στο τελευταίο τον
έλεγχο για άμεσες αλλαγές στην καθημερινότητα του, οι οποίες όσο θα
εφαρμόζονται τόσο θα παράγουν το επιθυμητό αποτέλεσμα, αποδίδοντας στο άτομο
ένα νικηφόρο αίσθημα έναντι οποιασδήποτε δυσκολίας, αναπτερώνοντας το ηθικό
του. Οι συνθήκες αυτές εξαλείφουν την όποια ανάγκη για συνεχόμενη καθοδήγηση
σε κάθε βήμα, μην αφήνοντας χώρο για επίδοξους σωτήρες, οι οποίοι καραδοκούν
να επωφεληθούν από τυχόν τέτοια αιτήματα.
Η παρόρμηση και η παράδοση του ατόμου στην ενστικτώδη λειτουργία του νου,
χωρίς την ορθολογιστική τεκμηρίωση δομημένων σκέψεων, συναντάται σε πλήθος
ερευνών που μαρτυρούν τη δυσανάλογη αντίδραση της ανθρώπινης ύπαρξης σε
διαφορετικές εκφάνσεις κατά τη διάρκεια της ζωής της, όπως για παράδειγμα στην
αντιμετώπιση υποτιθέμενων απειλών. Μερικούς μήνες μετά το τρομοκρατικό χτύπημα
της ενδεκάτης Σεπτεμβρίου στο WTC στη Νέα Υόρκη, ο φόβος των Αμερικανών για
μια νέα ενδεχόμενη επίθεση, οδήγησε σε 1200 περισσότερους θανάτους από τροχαία
δυστυχήματα, σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο πριν το τρομοκρατικό χτύπημα!
Ένα ακόμα ολοφάνερο παράδειγμα της ελλιπούς ικανότητας μας να κρίνουμε σωστά
την επικινδυνότητα συναντάται στην αντίληψη ότι πολύ περισσότεροι γονείς όταν
ερωτούνται, φοβούνται την απαγωγή του παιδιού τους, παρά ένα ατύχημα που
μπορεί να συμβεί στο δρόμο. Το παραπάνω επισφραγίζεται παρατηρώντας στην
περίοδο της πανδημίας που διανύουμε, τους ενήλικες και τα παιδιά πάνω σε
δίτροχα οχήματα. Οι μισοί σχεδόν ενήλικες και σχεδόν όλα τα παιδιά, φορούν
μάσκα αλλά δεν φορούν κράνος! Ο ενήλικας και στις δύο περιπτώσεις, είτε ως
προς τον εαυτό του, είτε ως γονέας, έχει την πεποίθηση ότι μια ίωση του
αναπνευστικού έχει περισσότερες πιθανότητες να αποβεί μοιραία για την ζωή του
ίδιου ή του παιδιού του, από ότι ένα χτύπημα του κεφαλιού του στο οδόστρωμα με
ταχύτητα!
Πώς όμως συνδέεται ο φόβος για το θάνατο που περιγράφτηκε παραπάνω με την
προσπάθεια του νου να αποφύγει ενεργειοβόρες καταστάσεις για την εξοικονόμηση
ενέργειας; Όπως κάθε ζωντανός οργανισμός, έτσι και ο άνθρωπος προσπαθεί να
διατηρηθεί στη ζωή, και βιολογικά είναι προικισμένος με μηχανισμούς που τον
βοηθούν σε αυτό. Η επικρότηση αυτής της ροπής του ατόμου να συμβιβάζεται με
καθετί ευκολότερο που προτείνεται από το νου, ως προτιμότερη επιλογή, το
οδηγεί στη σταδιακή αποδυνάμωση των ικανοτήτων του, και σε ένα ταυτόχρονο
αίσθημα πικρίας ότι ναι μεν η δεύτερη επιλογή ήταν λιγότερο κοπιαστική, αλλά
δεν ήταν και η πραγματικά επιθυμητή, αυτή που αρχικά είχε ονειρευτεί. Η
αποδυνάμωση των ικανοτήτων θα απομακρύνει περαιτέρω το άτομο από την επιτυχία
που επιθυμούσε, και ακολουθώντας ακριβώς το ίδιο μοντέλο λειτουργίας με πριν,
ο νους θα ανταλλάξει την δύσκολη επιλογή της ανάληψης ευθύνης με την πιο
δελεαστική αντιπρόταση επίρριψης της αποτυχίας σε εξωγενείς παράγοντες.
Μολονότι η καθημερινότητα είναι γεμάτη από καταστάσεις που δοκιμάζουν την
σταθερότητα των αποφάσεων μας, και κατά κάποιο τρόπο παρεμποδίζουν την
εκπλήρωση των αρχικών σχεδίων μας, είναι η δική μας απάντηση που θα διορθώσει
τη τάση του νου να αντικαθιστά αυτό που πραγματικά επιζητούμε με κάτι που
τελικά συμβιβαστήκαμε. Η εξοικονόμηση ενέργειας όντως αποτρέπει τις
καταστρεπτικές συνέπειες που θα οδηγήσουν σε τερματισμό της ζωής του ατόμου
στη περίπτωση εξάντλησης των αποθεμάτων της. Παραταύτα τα όρια του ανθρώπινου
φυσικού σώματος έχουν πολλάκις ξεπεραστεί με την συνεισφορά της ψυχικής
δύναμης, αποδεικνύοντας ότι είμαστε πολύ περισσότερο σθεναροί και ανθεκτικοί
από ότι αρχικά πιστεύαμε. Καταγεγραμμένες ιστορίες ανθρώπων που σήκωσαν
τεράστιους βράχους για να μην τους πλακώσουν, περπάτησαν χιλιόμετρα με
σπασμένο πόδι και άντεξαν χωρίς τροφή για ένα μήνα ώστε να βρεθούν από τα
σωστικά συνεργεία, επισφραγίζουν την πεποίθηση αυτή, ξεδιπλώνοντας τις
απεριόριστες δυνατότητες της ανθρώπινης υπόστασης.
Με κάθε άρνηση προς έναν εύκολο δρόμο που συνεχώς ξεπηδά από τον νου μας,
ενδυναμώνουμε την αποφασιστικότητα του χαρακτήρα μας να υποστηρίξει την αρχική
του επιλογή, σφυρηλατώντας κατά αυτό το τρόπο μια μελλοντική εκδοχή μας η
οποία είναι ολοένα και πιο μαχητική, ικανή και θαρραλέα. Με αυτές τις
ποιότητες στο οπλοστάσιο του, το άτομο καθιερώνει μια γενικότερη στάση ζωής η
οποία διαρκώς συμπαρασύρει σε μια ανοδική πορεία κάθε πτυχή της υπόστασης. Το
άτομο χάριν της απόφασης του να αγνοήσει συνειδητά τις προσταγές πρωτόγονων
μηχανισμών του νου, και διαλέγοντας έναντι αυτών τους περισσότερο εξελιγμένους
και εκλεπτυσμένους, κατάφερε να επαναπροσδιορίσει τα όρια της πηγαίας δύναμης
του, τώρα και ως ένα αυτοτροφοδοτούμενο κύκλωμα συνεχούς ανανέωσης της ζωτικής
δύναμης του, μπορεί να αξιώνει μια καλύτερη έκβαση για την ζωή του. Όταν η
νίκη των εσωτερικών μαχών με το νου εδραιωθεί, το άτομο εφαρμόζει αυτή την
άξια κερδισμένη τεχνική προς κάθε εξωγενή παράγοντα ο οποίος προσπαθεί να
υπονομεύσει την πρόοδο της ύπαρξης του. Τα χρόνια εκπαίδευσης του νου να
διακρίνει ουσιαστικά τον ορθό δρόμο προς την ανύψωση της ψυχής του, δεν θα
αφήσουν κανένα περιθώριο για καμία άλλη απόφαση εκτός από μία· την αναγκαία
και αναπόφευκτη σύγκρουση σε όποια κατάσταση τυφλής υπακοής δρα ενάντια σε ότι
κέρδισε στα πεδία μαχών εναντιωμένος στον ίδιο του τον εαυτό.
Ο άνθρωπος που στεκεται όρθιος μπροστά στην σκοτεινή πλευρά της ύπαρξης
του, την αντιμετωπίζει και αγωνίζεται να την κερδίσει, κυριολεκτικά δεν
μπορεί να εμποδιστεί από κανέναν!
δημήτρης
Artwork by
CKGoksoy
