Η άγνοια ως επιλογή

on

Στο συγκεκριμένο άρθρο ίσως χρειαστεί να κρατήσετε κάποιες σημειώσεις, φτιάχνοντας ένα σχεδιάγραμμα ώστε να κατανοήσετε την κλιμάκωση στις έννοιες και τους συλλογισμούς.

“Από όλες τις τριβές αντιστάσεων, αυτή που καθυστερεί περισσότερο την ανθρώπινη κινητικότητα είναι η άγνοια!” Nicolas Tesla.

Άγνοια, από το στερητικό “α” και την ρίζα “γνο” από το γιγνώσκω, που σημαίνει γνωρίζω ήταν μια έννοια η οποία με προβλημάτιζε από σχετικά μικρή ηλικία, μιας και ήταν μια λέξη που ακούγονταν συχνά στην οικογένεια μου, ιδιαίτερα υπό την μορφή των παρεμφερών εννοιών της όπως αμάθεια, απειρία, και ημιμάθεια, πολύ χειρότερη από όλες τις προηγούμενες Στα μετέπειτα χρόνια καθώς η εκπαίδευση και καλλιέργεια μου άλλαζε κάθε μια διαφορετική συνώνυμη ερμηνεία της αποκλείστηκε. Ως απειρία διαγράφτηκε πρώτη αφού όλοι στη ζωή μας αποκτούμε εμπειρία σε διάφορους τομείς, εργασία, σχέσεις. Από την άλλη η αμάθεια εξαλείφεται έστω και τμηματικά με την μόρφωση που μας ενσταλάζεται με την συμμετοχή μας στα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Θα μπορούσα ως δικηγόρος του διαβόλου να παραθέσω ότι από την στιγμή που η γνώση είναι άπειρη τότε όλοι είμαστε ημιμαθείς και έχουμε μια συνολική άγνοια. Αυτή όμως η προσέγγιση δεν με βοηθάει στην αναζήτησή μιας διεξόδου, αντίθετα επισφραγίζει την ανικανότητα μου να φτάσω έστω σε ένα σημείο που να δρω εποικοδομητικά για τον εαυτό μου και το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο, προάγοντας ταυτόχρονα την ματαίωση κάθε προσπάθειας. Έτσι αποφάσισα να προσεγγίσω την έννοια της άγνοιας όχι ως την κυριολεκτική κατάσταση της ανθρώπινης ύπαρξης, η οποία πάντα θα υστερεί σε σχέση με το σύνολο των γνώσεων, των εμπειριών και ούτω καθεξής, αλλά ως μια κατάσταση οικειοθελούς τύφλωσης η οποία πηγάζει από πολλούς διαφορετικούς παράγοντες της ανθρώπινης υπόστασης. Όλοι αυτοί οι παράγοντες λειτουργούν αλληλένδετα· ούτε πηγάζουν από την άγνοια, αλλά ούτε και την παράγουν, αντίθετα συνεχώς αλληλοτροφοδοτούνται δημιουργώντας ένα φαύλο κύκλο. Αν φτιάχναμε ένα σχεδιάγραμμα θα τοποθετούσαμε βελάκια δύο κατευθύνσεων ώστε να συνδέαμε τα στοιχεία μεταξύ τους. Μοιάζει να αλληλοεξαρτώνται και να αλληλοσυμπληρώνονται μιας και το ένα δεν είναι ικανό να υπάρξει χωρίς το άλλο, όπως συμβαίνει με την εισπνοή και την εκπνοή μας. Το τελευταίο είναι πολύ ελπιδοφόρο αφού παρόλη την δυσκολία αντιμετώπισης τους, αν ξεκινήσουμε από ένα, σταδιακά ξετυλίγοντας τον μίτο της Αριάδνης θα συμπαρασύραμε και τις υπόλοιπες ως άμεσα συνδεδεμένες.
Ο φόβος κατέχει πρωταγωνιστικό ρόλο που παρασύρει το άτομο σε εθελούσια άγνοια. Ενώ θα περίμενε κανείς να αναλύσω την ανάποδη συσχέτιση, ότι δηλαδή η άγνοια προκαλεί φόβο, με αυτή την ανατροπή θα επιδιώξω να φανερώσω μια άλλη πλευρά. Η άγνοια είναι όντως υπεύθυνη για την καλλιέργεια του φόβου, αλλά σε αυτή την περίπτωση η λύση είναι πασιφανής· μόλις το άτομο αντιληφθεί την κατάσταση που τον φοβίζει φροντίζει να ενημερωθεί για αυτήν, μελετώντας και δοκιμάζοντας μεθοδολογίες ώστε να μειώσει και τελικά εξαλείψει τον φόβο του. Για παράδειγμα αν φοβάμαι να ποδηλατήσω σε δρόμους με πολλά διερχόμενα αυτοκίνητα, φροντίζω πρώτα να αγοράσω τον κατάλληλο προστατευτικό εξοπλισμό, να εξασκηθώ αρκετά καλά στο χειρισμό του ποδηλάτου μου πηγαίνοντας σε ένα πάρκο, μετά να δοκιμάσω σε μια γειτονιά με λίγα αυτοκίνητα, έπειτα σε ένα πιο κεντρικό δρόμο και τελικώς σε λεωφόρους ταχείας κυκλοφορίας.[1]Η σταδιακή κλιμάκωση των ερεθισμάτων που αρχικά προκαλούσαν φόβο, εκπαίδευσε το νου, εξαλείφοντας σταδιακά το συναίσθημα αυτό.
Η προσέγγιση εντούτοις του αντίθετου, ότι ο φόβος ενδυναμώνει την άγνοια, έρχεται να αποκαλύψει μια σκοτεινή υποσυνείδητη επιλογή του ατόμου· την έλλειψη εμπιστοσύνης στον εαυτό του. Από την παιδική ηλικία η αμφισβήτηση των γονέων προς κάθε μικρή και απλοϊκή επιλογή του νεαρού μέλους βάζει το λιθαράκι στην ιδέα της ανικανότητας για πρωτοβουλίες. Η συνεχής αποτροπή στην δοκιμή οτιδήποτε εμπεριέχει προσπάθειας, κυριολεκτικά ευνουχίζει την ανάπτυξη του εγκεφάλου του παιδιού. Στην πλειοψηφία τους όμως οι γονείς αποζητούν το καλύτερο για τον απόγονο τους, οπότε είναι δύσκολο να δεχθώ ότι κάτι τέτοιο συμβαίνει εσκεμμένα· κάτι υποσυνείδητο τους ωθεί να δρουν κατά αυτό τον τρόπο. Η αδυναμία τους να αντιληφθούν ότι οι δυσκολίες και τα δεινά αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής, που βοηθά στην ωρίμανση του ανθρώπου, τους κάνει να υιοθετούν μια στάση υπερπροστατευτισμού. Αντί να αντιμετωπίσουν τις αποτυχίες και τους πόνους του παιδιού ουδέτερα, και ίσως και θετικά, πέφτουν στην παγίδα της δημιουργίας ενός υποτιθέμενου ασφαλούς περιβάλλοντος χωρίς προσπάθεια και κινδύνους που είναι εντελώς αντιφατικό με την πραγματικότητα. Η λανθασμένη ταύτιση της βοήθειας, με την άρση κάθε δυσκολίας από τους ενήλικες, και η παροχή καθησυχασμών στις αποτυχίες των παιδιών βάζει σταθερές βάσεις για ανίκανους και δυστυχισμένους μελλοντικούς ενήλικες.
Η αποτυχία αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα διδάγματα της ζωής. Κυριολεκτικά παραμένουμε ζωντανοί χάριν της καθημερινής αποτυχίας εκατομυρίων μικροβίων και ιώσεων να μας θανατώσουν! Όταν αντιμετωπίζεται εποικοδομητικά, αναλύοντας τους παράγοντες που συντέλεσαν στην αστοχία και ενισχύοντας αξίες όπως η συνεχής προσπάθεια και αποφασιστικότητα, η αποτυχία είναι ικανή υπό αυτό το πρίσμα να απογειώσει την θέληση του ατόμου, ώστε να γίνεται συνεχώς ικανότερο ωσότου μια μέρα επιτύχει τον στόχο του. Η αποτυχία λειτουργεί ως αφυπνιστική δύναμη και ως ένας πολύ σοφός σύμβουλος· μήπως δεν προσπάθησα όσο χρειάζονταν για να πετύχω αυτό που ήθελα; Μήπως έχω πολύ υψηλές απαιτήσεις από τον εαυτό μου σε σχέση με τις τωρινές μου ικανότητες; Και στις δύο περιπτώσεις ο επαναπροσδιορισμός του σχεδίου δράσης μου ώστε να γίνω αποδοτικότερος, είναι η κατεύθυνση που αναδείχθηκε μέσω της αποτυχίας. Προσεγγίζοντας την αποτυχία ως κάτι επιβλαβές για τον ψυχισμό μας, οδηγούμαστε σε μονόδρομο, απαξιώνοντας συστήματα, θεσμούς και ανθρώπους, προσάπτοντας τους το φταίξιμο για τις ήττες μας, και αντί να επανασχεδιάζουμε την στρατηγική προς όφελος μας, απλά διαλέγουμε την παραίτηση που το μόνο που προάγει είναι αισθήματα ανικανότητας, κατωτερότητας, και βαθιάς θλίψης για τον εαυτό μας.
Αν η παραπάνω υποσυνείδητη παγίδα συναντάται στην νεαρή ηλικία ενός παιδιού, κάποια χρόνια αργότερα παρατηρείται μια ακόμα που κάνει τα ενήλικα άτομα να δυσανασχετούν τόσο, ώστε να έρχονται σε σφοδρή ρήξη με τους γονείς τους. Η άρνηση των τελευταίων να αντιμετωπίσουν από την ενηλικίωση και έπειτα, τα παιδιά τους ως ανεξάρτητους ανθρώπους με δικές τους πεποιθήσεις, διαφορετικές προσεγγίσεις, και ενδεχομένως ανόμοια συναισθήματα ακόμα και για πρόσωπα πολύ οικεία προς την οικογένεια, κάνει έκδηλη μια συμπεριφορά “ανωτερότητας” των γονιών προς τα παιδιά, που τα τελευταία όμως ως ισάξιοι ενήλικες δυσκολεύονται πάρα πολύ να αποδεχθούν. Ναι μεν αυτό είναι αποτέλεσμα των αδούλευτων πτυχών της προσωπικότητας των γονέων και δεν εκφράζει συνειδητά συναισθήματα που θρέφουν προς τους απογόνους τους, δεν παύουν όμως να επικοινωνούνται, δημιουργώντας μια άβολη συνθήκη που εμμέσως πλην σαφώς υποδηλώνει βουβά ότι ακόμα και αν δεν είσαι παιδί, εγώ σε αντιμετωπίζω κατά αυτό το τρόπο. Σαφώς υπάρχουν και περιπτώσεις που συναντάμε ταυτόχρονα σε όλα τα στάδια ανάπτυξης του ατόμου μια μίξη των παραπάνω, που συνεχώς υπονομεύει την αξιοπιστία που έχει ο ενήλικας προς τον ίδιο του τον εαυτό και τις αποφάσεις του. Το άτομο μεγαλωμένος με τον συνδυασμό της απουσίας εμπιστοσύνης στις αποφάσεις του μαζί με την αποφυγή της αποτυχίας είναι φανερό ότι δεν πρόκειται ούτε καν να προσπαθήσει να αντιμετωπίσει τον φόβο του, όπως στο παράδειγμα του ποδηλάτου, μαθαίνοντας περισσότερα για για αυτόν ώστε να τον δαμάσει. Χωρίς να το γνωρίζει αφήνει υποσυνείδητες πεποιθήσεις να επιλέγουν την άγνοια ως κατάσταση ώστε να μην κλιθεί να τις αντιμετωπίσει. Καθώς επιτηδευμένα εμβαθύνουμε καθόλη τη διάρκεια του κειμένου μέσα στο λαβύρινθο που δημιουργεί η μία κατάσταση με την άλλη, φτάνουμε αισίως στο εξής ερώτημα· πώς είναι δυνατόν να επιτρέψουμε σε κάτι μη συνειδητό να καθορίζει την μοναδική ζωή που μας δόθηκε; Πώς είναι δυνατόν κάποιος να πρεσβεύει με τις πράξεις του ότι προτιμά να μην γνωρίζει;
Τα παραπάνω ερωτήματα απαντώνται με την βοήθεια ενός ισχυρού υποστυλώματος του φόβου, την απώλεια. Συνεχίζοντας το παράδειγμα με το ποδήλατο, η αγορά εξοπλισμού επιφέρει απώλεια χρημάτων. Επίσης η εξάσκηση σε κάποιο άλσος ενδέχεται να προϋποθέτει την μετακίνηση με αυτοκίνητο, άρα περεταίρω απώλεια χρημάτων για καύσιμα, και συνυπολογίζοντας τον χρόνο που απαιτείται για όλα τα παραπάνω, επισφραγίζεται μέσα από μια τόσο απλοϊκή δραστηριότητα η δύναμη αυτής της έννοιας. Ωστόσο η απώλεια αποκτά εντελώς διαφορετική διάσταση όσο μια κατάσταση γίνεται συνθετότερη, και ειδικότερα όταν πρόκειται για υποσυνείδητες αφώτιστες πτυχές, εκεί εκτοξεύεται! Αποφασίζοντας το άτομο να απομακρύνει την άγνοια ως μηχανισμό αντιμετώπισης της ζωής, θα βρεθεί αντιμέτωπος με πεποιθήσεις χρόνια ριζωμένες, που αυτές με την σειρά τους έχουν υφάνει το ένδυμα ολόκληρης της υπόστασης του, βάσει του οποίου είναι δομημένη η συνολική ταυτότητα και ζωή του. Οι ιδέες για το ποιος είναι, τι ζητάει, ποια είναι τα πιστεύω και αξίες του, το κοινωνικό του περιβάλλον, η εργασία που έχει διαλέξει, ο σύντροφος του, κυριολεκτικά τα πάντα θα βρεθούν κάτω από το μικροσκόπιο για επανεξέταση. Σε καμία περίπτωση δεν συνεπάγεται ότι άμεσα θα χαρακτηριστούν λανθασμένες επιλογές που χρίζουν αντικατάστασης, αλλά σίγουρα θα βρεθούν αρκετές οι οποίες δεν θα ήθελα να τις ταυτοποιήσω ως εσφαλμένες· περισσότερο ως μη λειτουργικές για την παρούσα συνειδησιακή κατάσταση του ατόμου που βρίσκεται σε μια τέτοια διαδικασία. Μόλις αναγνωριστούν κατανοεί ότι το επόμενο βήμα είναι η απαγκίστρωση του από αυτές, η οποία όμως έχει το τίμημα της απώλειας όλων αυτών που έως τώρα “υπάρχουν” λόγω των πεποιθήσεων αυτών. Σχέσεις που είναι ασύμβατες με τον νέο εαυτό θα σβήσουν, αντιλήψεις θα χαθούν και το άτομο μεταφορικά θα βιώσει την προσομοίωση ενός θανάτου, διότι η απώλεια είναι άμεσα συνδεδεμένη με αυτόν.
Όντας από τα μεγαλύτερα αναπάντητα μυστήρια της ύπαρξης μας, ο θάνατος ως ο τερματικός προορισμός κάθε ζωντανού οργανισμού είναι αδιανόητος για τον ανθρώπινο νου. Η έννοια του είναι τόσο ασύλληπτη, που κάθε φορά που αναλογιζόμαστε αυτή την αναπόφευκτη έκβαση της ζωής, οδηγούμαστε τόσο κοντά στη παράνοια και στην ενστέρνιση της ματαιότητας όσων πράττουμε, που φαίνεται πολύ δελεαστική ιδέα η ισοπέδωση των πάντων και ο νιχιλισμός.[2] Για την αποτροπή αυτών των εξτρεμιστικών ιδεών, αυτόματα σταματάμε να συλλογιζόμαστε την ιδέα του θανάτου, διασφαλίζοντας σώας τα φρένας μας. Παρόλα αυτά, ίσως οι δεκάδες μικρές και μεγάλες απώλειες που θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε κατα την διάρκεια της ζωής μας, να είναι αυτές που αν ληφθούν με αποδοχή και κατανόηση να μας προετοιμάσουν για ένα γαλήνιο τέλος ως υπάρξεις. Η αποδοχή της θνητότητας μας, και του πεπερασμένου χρονικού πλαισίου σε αυτή την ατέρμονη αλυσίδα της ζωής, θα μας προσφέρει το σημαντικότερο δώρο· να αξιοποιήσουμε εποικοδομητικά τα οποία χρόνια μας δόθηκαν, προάγοντας την ανθρώπινη υπόσταση και βάζοντας το λιθαράκι στον εξαγνισμό της ψυχής από περιττές αντιλήψεις που αποτελούν τροχοπέδη ως προς την ανύψωση της. Η αποδοχή είναι η ταύτιση του ατόμου με την ουσιαστική κατανόηση της εκάστοτε κατάστασης, οδηγώντας το σε δράσεις που μαρτυρούν την καθαυτή αποδοχή. Πολλές φορές ακούμε ανθρώπους να υποστηρίζουν ότι αποδέχονται ένα γεγονός, αλλά στην πραγματικότητα οι πράξεις τους δείχνουν το εντελώς αντίθετο· την σύγχυση της αποδοχής με την αδιαφορία. Η τελευταία είναι πολύ εύκολο να αναγνωριστεί όταν παρατηρούμε ψυχρή συμπεριφορά από ένα πρόσωπο προς εμάς, επειδή απλά δεν υπάρχει σύμπνοια απόψεων. Όταν επικοινωνήσουμε ότι δεν μας αποδέχεται για αυτό που είμαστε, το αρνείται κατηγορηματικά λέγοντας ίσως ότι δεν μπορεί να συμφωνεί με όλες τις ιδέες μας. Ενώ το τελευταίο είναι αδιαμφισβήτητο, η ψυχρή στάση που μόνο ως αντίποινα μπορεί να μεταφραστεί, πώς συνάδει με την αποδοχή;
Το άτομο διευρύνωντας την αποδοχή και σε άλλα πεδία της αντίληψης του, όπως η ασφάλεια, μετά την ουσιαστική κατανόηση της φθαρτής ύπαρξης του, μεταβάλλεται άμεσα αμφισβητώντας την αληθινή της υπόσταση. Όσο απομακρύνονται τα εμπόδια που θέτει ο φόβος στο νου, τόσο περισσότερο ξεκαθαρίζουν έννοιες που μέχρι πρότινος έμοιαζαν θεμελιώδεις για την διατήρηση του ατόμου στην ζωή.
"Όπως ακριβώς ο πατέρας της Ωρόρα, στην υπερπροσπάθεια του να προστατεύσει την κόρη του, τελικά μετουσιώθηκε ο ίδιος στο απόλυτο κακό!"
Η λέξη ασφάλεια από το στερητικό “α” και τη ρίζα “σφάλλω, σημαίνει κυριολεκτικά ότι δεν κάνω λάθος όταν υιοθετώ μια ιδέα η οποία ως προέκταση με οδηγεί σε δράση ή αδράνεια. Πώς όμως είμαι τόσο σίγουρος ότι η προσέγγιση που διαλέγω είναι προτιμότερη από μία άλλη; Πώς διασφαλίζω ότι η τωρινή έκβαση είναι καλύτερη από μια άλλη που προκύπτει ακολουθώντας ένα διαφορετικό σενάριο; Βιαστικά θα απαντούσαμε ότι διαλέγω την λιγότερο επικίνδυνη, δημιουργώντας ένα περιβάλλον απαλλαγμένο από το επικείμενο κακό που ελλοχεύει, όμως δυστυχώς τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά.
Στο παιδικό παραμύθι η Ωραία Κοιμωμένη, ο πατέρας της Ωρόρα, για την δική της ασφάλεια την φυλακίζει μέσα στο κάστρο, απομακρύνοντας κάθε αιχμηρό αντικείμενο ώστε να μην εκπληρωθεί ποτέ η κατάρα της Μαλέφισεντ. Παρόλα αυτά η πρωταγωνίστρια βρίσκει ένα ξεχασμένο αδράχτι και τελικά τρυπάει το δάκτυλο της πέφτοντας σε βαθύ ύπνο! Η μεταφορά μέσα στην ιστορία είναι η προσπάθεια αποτροπής της σεξουαλικής πράξης από τον πατέρα· η κατάρα θα ενεργοποιηθεί μετά τα δέκατα έκτα γενέθλια της, ώστε η κόρη να μην φύγει ποτέ το σπίτι. Καταχραζόμενος την εξουσία του, καλύπτει τις δικές του ανασφάλειες και κρυφές επιθυμίες πίσω από την υποτιθέμενη “αγάπη” για την κόρη του, και δρα περιοριστικά φυλακίζωντας την, δήθεν τάχα για την ασφάλεια της. Το γεγονός ότι η ιστορία καταλήγει με την Ωρόρα να τρυπάει το δάκτυλο της σαφώς και δεν υποδηλώνει, όπως απλοϊκά κάποιος θα κατέληγε στο συμπέρασμα ότι είναι αφελής ή απείθαρχη. Η εξερευνητική φύση του ατόμου δεν μπορεί να περιοριστεί διότι αυτό εναντιώνεται στον τρόπο λειτουργίας του εγκεφάλου μας, όπου στο ένα εκ των δύο ημισφαιρίων εδρεύει αυτός ο μηχανισμός. Οτιδήποτε έχουμε ανακαλύψει ως είδος το χρωστάμε σε αυτήν την απροσδιόριστη ανάγκη για εξερεύνηση. Απαγορεύοντας της να βρεθεί στον έξω κόσμο, κυριολεκτικά στρέφει την περιέργεια της σε ότι υπάρχει μέσα στο σπίτι, αποδεικνύοντας ότι η έννοια ασφάλεια υπό αυτό το πρίσμα είναι ανυπόστατη!
Πέρα από τα παραμύθια, μια τρανταχτή θρησκευτική ιστορία, παραδείγματος ότι κανένα περιβάλλον δεν είναι ικανό να παράσχει την ασφάλεια που ένας αδαής θα επιθυμούσε, βρίσκετε στο βιβλίο της Γένεσης. Ο Θεός στο Χριστιανισμό, που σύμφωνα με τις γραφές έπλασε όλο το κόσμο, όλη την φύση, όλους τους ζωντανούς οργανισμούς, και τέλος τον άνθρωπο, δεν φρόντισε να εξολοθρεύσει το κακό, αντίθετα φαίνεται να προϋπήρχε χωρίς Εκείνος να μπορεί να κάνει κάτι για αυτό. Έτσι υπό την μορφή του φιδιού, ακόμα και στον Παράδεισο, κατάφερε να διαβάλει τον άνθρωπο, χρησιμοποιώντας ως κερκόπορτα την εξερευνητική του τάση. Όταν οι πρεσβευτές του Χριστιανισμού ερωτηθούν γιατί ο παντογνώστης Θεός δεν “προστάτευσε” το δημιούργημα του από το κακό, και επέτρεψε να παρασυρθεί, η απάντηση που δίνεται είναι διότι “ο Θεός δεν παρεμβαίνει στην ελεύθερη βούληση του ατόμου, τον αφήνει να επιλέξει, να κρίνει πως πρέπει να πράξει!” Η ιδέα αυτή είναι τόσο ισχυρή, που συνεχώς υπενθυμίζεται, ακόμα και στην ακραία περίπτωση της δολοφονίας του Άβελ από τον αδελφό του Κάιν, όπου ο Θεός δεν έχει καμία παρέμβαση!
Επιστρέφοντας στο αρχικό ερώτημα, πως γνωρίζω ότι δεν σφάλλω σε μια απόφαση μου ώστε να εξασφαλίσω την υποτιθέμενη ασφάλεια, ο μηχανισμός είναι σχετικά απλός· αν κάθε μου κίνηση πηγάζει από φόβο και ταυτόχρονα προάγει το βόλεμα του εαυτού μου, είναι σίγουρο ότι η απόφαση είναι εσφαλμένη. Για παράδειγμα στο προηγούμενο παραμύθι η ιδανική έκβαση θα ήταν ο πατέρας της Ωρόρα, κατανοώντας ότι δεν έχει την δύναμη να αποτρέψει την κόρη του με το να έρθει αντιμέτωπη με το κακό καθώς μεγαλώνει, θα επέλεγε μια προσέγγιση κατά την οποία προικίζοντας την με τα κατάλληλα εφόδια θα την έκανε ικανότερη ως άτομο, ώστε να αντιμετωπίσει κάθε μελλοντικό κίνδυνο. Αυτό συνεπάγεται την καλλιέργεια μιας δυνατότητας διάκρισης, συνειδητής σκέψης, εμπιστοσύνης στο εαυτό της, συγχώρεση για τυχόν λάθη και εκ νέου προσπάθεια. Το αποτέλεσμα θα ήταν η κόρη του να λαμβάνει αποφάσεις και να ζει μια ζωή βασιζόμενη στην εκλογίκευση και όχι στο φόβο! Σαφώς δίνοντας τέτοια κατεύθυνση στο παιδί του, ο γονέας έχει ήδη αποφασίσει να αποκηρύξει την κτητικότητα, κρατώντας το δέσμιο προς κάλυψη δικών του ανασφαλειών και συνάμα να αντιμετωπίζει την δική του θνητότητα αποδεχόμενος τον αναπόφευκτο κύκλο της ζωής. Ο παραπάνω συλλογισμός όχι μόνο θα ξεβόλευε αλλά θα κλόνιζε ολόκληρη την ύπαρξη του πατέρα της, ο οποίος αντί να ασχοληθεί με την φυλάκιση του παιδιού του, θα διοχέτευε την ενέργεια αυτή στην περαιτέρω γνώση και βελτίωση του εαυτού του. Ως αναγνώστες, σε ποια από τις δύο εκδοχές αναγνωρίζουμε την αληθινή αγάπη κάποιου προς κάποιον άλλον· όταν τον φυλακίζει για την προστασία του, ή όταν φροντίζει να τον κάνει ικανότερο για να αντιμετωπίσει κάθε κίνδυνο, απαρνούμενος κάθε προσωπικό συναισθηματικό όφελος;
Άμεσο παρελκόμενο του ξεβολέματος είναι η ανάληψη της ευθύνης του εαυτού μας. Κατά τα παιδικά μας χρόνια η φωνή που μας έδειχνε τον ορθό δρόμο από τα πιο απλά μέχρι τα πιο σύνθετα ζητήματα, ήταν αυτή των γονιών μας. Οδεύοντας προς την ενηλικίωση μας, και έπειτα, η φωνή αυτή πηγάζει από εμάς τους ίδιους, ως οι μοναδικοί υπεύθυνοι για την προαγωγή της προσωπικότητας μας. Βεβαίως και εμπνεόμαστε από άλλους συνανθρώπους μας, που λειτουργούν προσωρινά ως το επίπεδο που η ψυχή μας θέλει να φτάσει, αλλά δεν παύει η προσπάθεια να καταβάλεται από εμάς τους ίδιους. Η ανάληψη της ευθύνης εναποθέτει τεράστιο φορτίο στους ώμους μας, που ναι μεν είναι πολλές φορές δυσβάσταχτο, πλην δε ζωτικής σημασίας για την ψυχική και πνευματική μας ενδυνάμωση. Η αναγκαστική αύξηση της προσπάθειας ώστε να φέρουμε εις πέρας το έργο που αναλάβαμε, θα προσδώσει νόημα στην ζωή μας, καταφέρνοντας να εξαλείψει την νόηση της ματαιότητας όλων των δράσεων, λειτουργώντας ως εξισορρόπηση στην ασύλληπτη έννοια του θανάτου. Συνάμα θα βοηθήσει στην αποδοχή των αποτυχιών μας ως μέρος της πορείας και ωρίμανσης μας, συνάδοντας στη μετουσίωση της απώλειας από κάτι τραγικό σε κάτι διδακτικό για την μετέπειτα ζωή μας. Εργαζόμενοι ολοένα και πιο ουσιαστικά θα προβούμε στην αποκήρυξη κάθε βολέματος που μας κρατάει στάσιμους και όσο θα γινόμαστε ικανότεροι θα πάψουμε την αναζήτηση ψευδών ασφαλειών που κάνουν πρόσφορο το έδαφος για την εμφάνιση επίδοξων φιλανθρωπιστών και σωτήρων, που κάτω από την μάσκα του ενδιαφέροντος τους για τον άνθρωπο κρύβουν προσωπικές φιλοδοξίες.
Με την πτώση κάθε προπύργιου του φόβου, ο τελευταίος μένει ανυπεράσπιστος και έτοιμος να υποκύψει στην ήττα του, αφήνοντας την άγνοια να στέκεται μόνο στο έτερο βασικό της θεμέλιο, που ήδη προαναφέρθηκε στην περίπτωση του παραμυθιού· την ανικανότητα διάκρισης. Η διάκριση μεταξύ ιδεών, καταστάσεων και η τελική επιλογή του ηθικά σωστού, συγκεντρώνεται μέσω άλλων ικανοτήτων, οι οποίες ως κρυστάλλινοι φακοί κατευθύνουν τις δυνάμεις του ατόμου στην σωστή επιλογή και δράση. Ένας από αυτούς τους φακούς είναι η εποικοδομητική σκέψη, η οποία διαμέσου λογικών συλλογισμών κατευθύνει τον νου διεξοδικά και κλιμακωτά από το Α στο Β και από το Β στο Γ. Ο συλλογιστικός αυτός μηχανισμός βοηθά τα όποια γεγονότα να εξετάζονται με ψυχραιμία, αποφεύγοντας γενικεύσεις, και η σφαιρική προσέγγιση αποκαλύπτει διαφορετικές εκβάσεις από τις αναμενόμενες. Τρανταχτό παράδειγμα σε αυτό είναι η εσφαλμένη η αδυναμία των ενηλίκων να προχωρήσουν σε λύση του θεσμού της οικογένειας τους ενώ όλα δείχνουν ότι δεν είναι ευτυχισμένοι, ιδιαίτερα όταν το ζευγάρι έχει παιδιά. Η εσφαλμένη αντίληψη της κοινωνίας ότι ένα διαζύγιο από μόνο του, δημιουργεί προβληματικά παιδιά, δαιμονοποιεί την καθαυτή πράξη του χωρισμού, χωρίς να εξετάζει αν οι λανθασμένοι χειρισμοί και συμπεριφορές των δύο ενηλίκων πριν και μετά την απόφαση τους δημιουργούν το πραγματικό πρόβλημα! Έτσι διατηρούν την ήδη τελειωμένη σχέση τους, χάριν των παιδιών, όπως υποστηρίζουν. Η παγερά όμως αδιάφορη στάση που έχουν αναπτύξει μεταξύ τους, μολονότι έχουν την πεποίθηση ότι δεν γίνεται αντιληπτή από τα ανήλικα μέλη, απλά γιατί ακόμα δεν είναι σε θέση να εκφράσουν αυτό που βιώνουν, γαλβανίζει τις μελλοντικές συμπεριφορές και επιλογές τους! Ως ενήλικες τα παιδιά αυτά είναι πολύ πιθανόν να δημιουργήσουν σχέσεις που δεν θα διακατέχονται από αμοιβαία πραγματική αγάπη, να υπομένουν καταστάσεις που δεν θα τους ικανοποιούν, να προσποιούνται ότι όλα είναι καλά μην τολμώντας να αλλάξουν κάτι στην ζωή τους που δεν είναι όπως το είχαν ονειρευτεί, και γενικά να μην αξιώνουν το καλύτερο για τον εαυτό τους, δηλαδή όπως ακριβώς διδάχθηκαν από τους γονείς τους! Η ανικανότητα των τελευταίων να διακρίνουν τις καταστρεπτικότερες παράπλευρες απώλειες του να παραμείνουν μαζί, εθελοτυφλώντας ότι επιφανειακές ανούσιες ταμπέλες έχουν την δυνατότητα να καλύψουν ουσιαστικές βαθιές έννοιες, οδήγησε τα μέλη που εκ πρώτης ήθελαν να προστατεύσουν σε ένα χειρότερο μέλλον από αυτό που νόμιζαν ότι θα προέκυπτε χωρίζοντας, υπονομεύοντας ολόκληρη την υπόσταση τους. Όπως ακριβώς ο πατέρας της Ωρόρα, στην υπερπροσπάθεια του να προστατεύσει την κόρη του, τελικά μετουσιώθηκε ο ίδιος στο απόλυτο κακό!
Η αδυναμία διάκρισης μπορεί εύκολα να παρατηρηθεί ακόμα και σε καθημερινές αποφάσεις μας. Τον τελευταίο χρόνο λόγω της πανδημίας πάρα πολλές εμπορικές συναλλαγές γίνονται ηλεκτρονικά και το προϊόν καταφτάνει με υπηρεσίες ταχυμεταφορών. Αναρίθμητα άρθρα και video υποστηρίζουν ότι μια νέα τάξη πραγμάτων αναδύεται, που πρέπει σταδιακά να συνηθίσουμε, μιας και τα πάντα εξελίσσονται ώστε τελικά ο άνθρωπος να έχει περισσότερο ποιοτικό χρόνο στη διάθεση του. Έτσι με μια γρήγορη ματιά πολλοί σκέφτονται “καλύτερα, δεν θα χάνω χρόνο σε μετακινήσεις” μην υπολογίζοντας ότι θα χάσουν χρόνο περιμένοντας σπίτι τους! Ακόμα και στην πεποίθηση ότι καταπιάνεσαι με άλλες δουλειές μένοντας μέσα, πάλι θα χρειαστεί να αναλογιστούμε ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των εργασιών του σπιτιού δεν ενεργοποιεί τμήματα του εγκεφάλου άκρως απαραίτητα για την ανάπτυξη του ατόμου, όπως η γλωσσική επικοινωνία, η κίνηση σε συνδυασμό με τον προσανατολισμό σε εξωτερικό περιβάλλον, η επίλυση προβλημάτων από έναν αστάθμητο παράγοντα, η οργάνωση του χρόνου σε σχέση με το χώρο και πολλά ακόμα.
Παρατηρούμε λοιπόν ότι στην προσπάθεια μας να τελειώνουμε όσο το δυνατόν γρηγορότερα με οποιοδήποτε πρόβλημα που έχει εμφανιστεί, να υιοθετούμε την πιο εύκολη και βολική προσέγγιση, που όχι μόνο δεν επιλύει το καθαυτό ζήτημα, αντίθετα πολλαπλασιάζει τις αρνητικές του συνέπειες, τις θρέφει και με το πέρασμα του χρόνου, το άτομο έρχεται αντιμέτωπο με πανίσχυρα τέρατα! Στενός σύμβουλος της διακριτικής ικανότητας αποτελεί η συγκέντρωση του νου. Η συγκέντρωση λειτουργεί ως ένα ηλιακό κάτοπτρο που εστιάζει τις ακτίνες σε ένα σημείο πολλαπλασιάζοντας με αυτόν τον τρόπο την δύναμη τους. Η σχέση της με την διάκριση παρόλα αυτά είναι αμφίδρομη, μιας και η απουσία ορθολογιστικής ικανότητας αμέσως παράγει εσφαλμένα συμπεράσματα, οδηγώντας την συγκέντρωση να επιλέξει αναγκαστικά ένα από αυτά. Ο νους εστιάζει στο λάθος σημείο, παράγοντας ακόμα περισσότερα λανθασμένα αποτελέσματα και το άτομο έχει βρεθεί σε έναν φαύλο κύκλο καθοδικής πορείας. Αυτή η διαδικασία ονομάζεται feedback loop, κατά την οποία τα αποτελέσματα μιας διεργασίας ενός συστήματος χρησιμοποιούνται ξανά ως πρωταρχικές πηγές. Για να γίνει πιο εύκολα κατανοητό, αν συνδέσουμε μια κάμερα με μια οθόνη, και στρέψουμε την κάμερα προς την οθόνη, θα δούμε να εμφανίζεται ένα τεράστιο “φίδι” από οθόνες μέσα σε οθόνες. Η κάμερα στέλνει στη συνδεδεμένη οθόνη, αυτό που “κοιτάει”, και η οθόνη απεικονίζει αυτό που στέλνει η κάμερα. Όταν η κάμερα στέλνει πίσω στην οθόνη την απεικόνιση του εαυτού της, να δείνχει μια οθόνη, δημιουργεί ένα κύκλο άπειρων επαναλήψεων του πομπού με τον δέκτη.
Η συγκέντρωση βοηθάει στον διαχωρισμό του ωφέλιμου από το περιττό, “θολώνοντας” αυτά που δεν προάγουν την συγκεκριμένη κατάσταση. Στην περίπτωση της πρακτικής της yoga για παράδειγμα, μπορούμε να διακρίνουμε διαφορετικούς ήχους από το περιβάλλον όταν είμαστε μέσα στην αίθουσα· αυτοκίνητα να κορνάρουν, ανθρώπους να φωνάζουν, σκύλους να γαβγίζουν, τις αναπνοές των συμμαθητών μας και την φωνή του δασκάλου μας. Η επιλογή όμως να εστιάσουμε μόνο στην δική μας αναπνοή έγκειται στην ικανότητα του ασκούμενου να έχει κατανοήσει τι βοηθάει το νου στην διάρκεια του μαθήματος, και ταυτόχρονα να έχει αποφασίσει να οφεληθεί με τα μέγιστα από την θεωρητικά συνειδητή του επιλογή να μαθητεύσει σε αυτό το σύστημα. Συνεπώς διακρίνοντας μέσα στο σορό των ερεθισμάτων το κατάλληλο, και επιλέγοντας την συγκέντρωση σε αυτό μπορεί η διαδικασία να λειτουργήσει ανοδικά στην ανθρώπινη ύπαρξη.
Ακριβώς το ίδιο συμβαίνει και με τις σκέψεις μας, που ως άπειρα ερεθίσματα προσπαθούν απλά να “φωνάξουν” την ύπαρξη τους, χωρίς να συμβάλουν σε τίποτα περισσότερο, παρά μόνο στο απόλυτο χάος μέσα στο νου. Το άτομο διακρίνει και εστιάζει σε αυτές που το ωφελούν, που πιέζουν για την προαγωγή της συνολικής του κατάστασης. Αναλαμβάνοντας την ευθύνη να κάνει τον εαυτό του μια καλύτερη εκδοχή στο μέλλον από αυτή του παρόντος, ξεβολεύει την νωχελική πλευρά του προσπαθώντας ουσιαστικά και καλωσορίζοντας κάθε πιθανή απώλεια ως αναπόφευκτη διαδικασία της πορεία του, πετυχαίνοντας μικρές καθημερινές νίκες έναντι των φόβων του. Αυτό λειτουργεί ως καύσιμο για τις επιλογές του, οι οποίες αποδίδοντας ενδυναμώνουν την εμπιστοσύνη στον εαυτό του. Κάθε αποτυχία ή μικρό πισωγύρισμα εκλαμβάνεται ως προειδοποιητική ένδειξη ότι υπάρχει ανάγκη επαναπροσδιορισμού της στρατηγικής και της κατεύθυνσης του. Η συγχώρεση για την όποια άγνοια ενδεχομένως να ενστερνίστηκε, ηθελημένα ή άθελα, θα υπενθυμίσει την ανθρώπινη υπόσταση του, που εκτός από τα λάθη έχει και πεπερασμένο χρονικό πλαίσιο, εκτοξεύοντας κυριολεκτικά την ανάγκη του για μια αληθινή ζωή απαλλαγμένη από ψεύτικες επιδιώξεις και ρηχές αναζητήσεις!

δημήτρης

1. Το παράδειγμα είναι επιτηδευμένα απλοϊκό ώστε να γίνει κατανοητός ο μηχανισμός δράσης για την αντιμετώπιση του εκάστοτε φόβου.↩
2. Η ανατροπή όλων των αξιών και τα φαινόμενα γίνονται η μόνη πραγματικότητα για τον άνθρωπο, χάνοντας ο τελευταίος την αναζήτηση της ουσίας μέσα του, πιστεύοντας ότι θα την βρει έξω από αυτόν.↩