Ένα πρωινό Μαρτίου του 2015, χαλάρωνα μετά το
τέλος του μαθήματος, κοιτώντας έξω από το παράθυρο της σχολής. Αυτό το reunion
που έχει προκύψει με τους συμμαθητές από το δημοτικό, ευλόγως από την στιγμή
που κάποιος έκανε την αρχή και έφτιαξε ομάδα στο Facebook, με προβληματίζει
εδώ και μέρες. Όλοι υποστηρίζουν πόσο χαρούμενοι είναι που θα ξαναβρεθούμε,
και μολονότι μπορεί όντως να ισχύει για μερικούς, προσωπικά δεν μπορώ να πω
ότι μοιράζομαι το ίδιο συναίσθημα.
Εκτός του γεγονότος ότι δεν κράτησα επαφή σχεδόν με κανέναν από το δημοτικό,
που μαρτυρά ότι δεν είχα εξαρχής κάποια φιλία, υπήρχε ένα γεγονός που είχε
επισφραγίσει την μετέπειτα στάση μου. Ποιος ο λόγος λοιπόν να προσποιηθώ ότι
μετά από τόσα χρόνια ενδιαφέρομαι να συζητήσω κάτι ουσιαστικό με ανθρώπους που
πέραν του σχολείου, δεν είχαμε καμία επαφή. Το μόνο σίγουρο είναι ότι
χρειάζεται να τους γνωστοποιήσω ότι δεν θα παρευρεθώ, διότι προσπαθούν να
κανονίσουν μέρα και ώρα που να εξυπηρετεί όλους μας. Επίσης δεν νομίζω ότι
είναι αναγκαίο να συζητήσω τον λόγο γιατί δεν θα παρευρεθώ, από την στιγμή που
κανείς ως σήμερα δεν πήρε μια ξεκάθαρη θέση για το συμβάν. Δεν υπαινίσσομαι
ότι αναγκαστικά κάποιος έπρεπε να πάρει θέση, απλά αναλογίζομαι ότι αν
ουσιαστικά ενδιαφέρεσαι για μια σχέση σου με κάποιον συζητάς, παίρνεις θέση,
και αν από αμέλεια σου δεν πήρες μέχρι στιγμής, το πράττεις μετέπειτα.
Συμπερασματικά από τα παραπάνω, δεν ήθελε καμία εκ των δύο πλευρών επαφή,
οπότε για την περίπτωση μου χάσιμο χρόνου.
Καθώς τα αναλογίζομαι όλα αυτά, παρατηρώ στη διασταύρωση να ακινητοποιείται
ένα αυτοκίνητο. Ο οδηγός έντονα ενοχλημένος καταριέται την ατυχία του και
προσπαθεί να σπρώξει στην άκρη το όχημα, ώστε να μην παρεμποδίζει την
κυκλοφορία. Χωρίς δεύτερη σκέψη, αρχίζω να βάζω τα παπούτσια μου, ώστε να βγω
να βοηθήσω, αλλά παρατηρώντας καλύτερα αναγνωρίζω στον μέχρι τώρα άγνωστο
οδηγό ένα γνώριμο πρόσωπο· έναν συμμαθητή μου από το δημοτικό, αλλά όχι ένα
τυχαίο συμμαθητή μου. Σταματώ και κρατώντας το κορδόνι του παπουτσιού μου,
τώρα όντως έχω δεύτερες σκέψεις! Να βοηθήσω ή να μην βοηθήσω;
Πίσω στα χρόνια του δημοτικού, τις πρώτες τρεις τάξεις τις ολοκλήρωσα σε
διαφορετικό σχολείο από τις τρεις τελευταίες. Όταν στην Τετάρτη δημοτικού,
βρέθηκα ως καινούριος μαθητής σε ένα ήδη δεμένο τμήμα, δεν μπορώ να πω ότι
είχα ιδιαίτερα θερμή υποδοχή. Ο αρχηγός της τάξης έχοντας όλα τα αγόρια με το
μέρος του, φρόντιζε συνεχώς να με παρενοχλεί για διάφορους ανούσιους λόγους,
που γενικά έχουν τα παιδιά στην ηλικία αυτή. Ένας από αυτούς ήταν ότι δεν
υποστήριζα την ίδια ομάδα ποδοσφαίρου. Το άθλημα με άφηνε, όπως και τώρα,
παγερά αδιάφορο λόγω της γενικής ατμόσφαιρας χουλιγκανισμού, που προάγουν τόσο
τα ίδια τα στελέχη, όσο και οι παίκτες των ομάδων. Συνεπώς δεν ήμουν φίλαθλος
καμίας ομάδας, αντίθετα ασχολούμουν με την έκδοση μιας τετρασέλιδης
εβδομαδιαίας εφημερίδας, με νέα από την μουσική σκηνή, παιχνίδια υπό την μορφή
ερωτηματολογίων, και διαγωνισμού μια φορά τον μήνα, με δώρο μια αυθεντική
κασέτα με επιτυχίες της εποχής. Η εφημερίδα πούλαγε αρκετά αντίτυπα, κάνοντας
θετική εντύπωση στο βιβλιοπωλείο που έβγαζα τις φωτοτυπίες! Ο αρχηγός όμως της
τάξης ήταν υποστηρικτής της ομάδας ποδοσφαίρου του Πανιωνίου, οπότε όλη η
παρέα υποστήριζε και αυτή τον Πανιώνιο, με μερικές εξαιρέσεις υποστηρικτών του
Ολυμπιακού. Δεδομένου ότι τα αγόρια προσπαθούσαν το ένα μετά το άλλο να γίνουν
αρεστά ώστε να ενταχθούν στην παρέα, συμφωνώντας με όλες τις ιδέες του
αρχηγού, ακόμα και σε επίπεδο προσωπικών προτιμήσεων, η δική μου στάση έκανε
μεγάλη εντύπωση, όχι μόνο γιατί δεν ακολουθούσα το παράδειγμα τους, αλλά γιατί
γενικά δεν ενδιαφερόμουν για το άθλημα. Αν ακολουθούσα ότι και οι υπόλοιποι,
ήμουν φίλος τους, ενώ αν υποστήριζα ήδη κάποια άλλη ομάδα ήμουν αντίπαλος
τους. Στη δική μου περίπτωση, δεν μπορούσαν να με κατατάξουν σε καμία εκ των
δύο εκδοχών, αφού δεν υποστήριζα καμία, με αποτέλεσμα να μην ήξεραν πως να με
προσδιορίσουν στο μυαλό τους, ήμουν το άγνωστο. Δεν είχε καμία σημασία ότι δεν
μου άρεσε γενικώς το άθλημα, έπρεπε να ήμουν κάτι αναγνωρίσιμο, ώστε και
αντιμετωπίσιμο είτε με τον ένα, είτε με τον άλλο τρόπο! Ο όχλος λοιπόν
στερούμενος κριτικής σκέψης είναι λογικό να ακολουθεί τις προσταγές ενός που
ηγείται, ώστε να υιοθετήσει έναν μοντέλο αντιμετώπισης σε οτιδήποτε άγνωστο.
Αυτή η τυφλή υπακοή, δεν πρέπει να συγχέεται με την πειθαρχία, η οποία από την
έννοια της και μόνο, μαρτυρά ότι το άτομο πείθεται από μια αρχή που διέπει την
ιδέα. Αντίθετα έχει σκοπό την μετάθεση ευθυνών στον “ανώτερο” ώστε να
αποφευχθεί η κριτική σκέψη, η προσπάθεια και ενδεχομένως η διαφοροποίηση από
την ομάδα, που θα φέρει το άτομο σε δύσκολη θέση.
Δυστυχώς από αυτό δεν έχει ξεφύγει ούτε η πρακτική της yoga· υπάρχουν αρκετοί
που αρέσκονται να ακολουθούν ένα κεντρικό δόγμα που εκφωνείται από έναν
“αρχηγό”, που θεωρητικά πρεσβεύει το σύστημα. Εν συνεχεία ως φερέφωνα το
προπαγανδίζουν στους ακόλουθους τους, ως μέσω για την δημιουργία ιεραρχιών
εξουσίας. Όσοι τάσσονται υπέρ αυτής της ιεραρχίας, τελικώς γίνονται ακόλουθοι
του ενός, ο οποίος έχει φροντίσει να μοιράσει αντίστοιχη εξουσία στους
υφιστάμενους για να διατηρήσει το σχήμα. Από την άλλη πλευρά, όποιος δεν
ενστερνίζεται τέτοιες μεθόδους, χαρακτηρίζεται ποικιλοτρόπως αρνητικά,
δημιουργώντας με αυτό το τρόπο μια ξεκάθαρα υποδεέστερη εικόνα για την γνώση
και ικανότητα του προς την πρακτική. Ενώ οι ιεραρχίες είναι απαραίτητες για
την οργάνωση και λειτουργία των κοινωνιών, τόσο σημαντικές που συναντώνται
ακόμη και στο ζωικό βασίλειο, αυτές που στηρίζονται στην επιβολή εξουσίας και
όχι στην ικανότητα των μελών τους, είναι καταδικασμένες να αποτύχουν,
ενισχύοντας συμπεριφορές που δεν προάγουν τα μέλη τους, στο πνευματικό και
συνεπώς στο συνολικό επίπεδο της ύπαρξης τους.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα ιεραρχίας που στηρίζεται στην ικανότητα των μελών,
συναντάμε στις αγέλες των λύκων. Τα αρσενικά και τα θηλυκά χωρίζονται σε άλφα,
που είναι οι αρχηγοί, σε βήτα που βοηθούν τα άλφα, και τα δέλτα[1]
που μαζί με τα ωμέγα, αποτελούν το γενικό πληθυσμό. Η δομή αυτή έχει προκύψει
με βάση τις ικανότητες των μελών της αγέλης και όχι βάσει της δύναμης τους. Τα
άλφα, αντίθετα από το αναμενόμενο, δεν είναι τα ισχυρότερα όσον αφορά την
φυσική δύναμη, αλλά τα ικανότερα στη διαχείριση καταστάσεων, λήψη αποφάσεων,
και λειτουργία του συνόλου των μελών προς όφελος της αγέλης! Τα βήτα, βοηθούν
στη λήψη των αποφάσεων, και λόγω διγνωμίας αποτελούν άξιους διεκδικητές της
αρχηγίας, αναγκάζοντας τα άλφα να εξελίσσουν συνεχώς τις ικανότητες τους ώστε
να διατηρούν την θέση τους. Σε περίπτωση απώλειας του αρχηγού, το βήτα είναι
ικανό να αναλάβει, παρόλα αυτά υποστηρίζει τις αποφάσεις του άλφα παρουσία της
αγέλης, ενδυναμώνοντας την ιεραρχία μέσω του σεβασμού για την ηγετική
ικανότητα του αρχηγού τους. Τα δέλτα στερούμενα δικών τους πρωτοβουλιών,
υποκύπτουν στα άλφα και βήτα βοηθώντας στο κυνήγι, ενώ τα ωμέγα έχουν την
επιτήρηση των συνόρων της περιοχής που κινείται η αγέλη και επίσης υποκινούν
το παιχνίδι, ώστε να αποφορτίσουν τυχόν πιεστικές καταστάσεις της
καθημερινότητας. Όταν κάποιο από τα μικρά ωριμάσει και κατά την ενηλικίωση
αποκοπεί από το σύνολο, ονομάζεται περιπλανώμενος λύκος. Αυτός ψάχνει έναν
άλλον αντίστοιχα περιπλανώμενο λύκο, του αντίθετου φύλου, ώστε ως δύο νέα άλφα
να δημιουργήσουν με την σειρά τους την δική τους αγέλη. Παρατηρούμε ότι μέσα
σε αυτή την ιεραρχία, μόνο η ικανότητα κάθε μέλους έδωσε και τον
χαρακτηριστικό ρόλο του, χωρίς να του δόθηκε λόγω της εύνοιας κάποιου αρχηγού,
εξυπηρετώντας προσωπικά συμφέροντα.
Κύριο γνώρισμα αυτών των ιεραρχιών είναι ότι όλα τα μέλη έχουν την ανάλογη
προστασία, φαγητό και χρησιμότητα στην ομάδα, προσφέροντας το καλύτερο δυνατό
που μπορούν. Αντίθετα οι ιεραρχίες εξουσίας στηρίζονται σε εξαρτημένες
σχέσεις, όπου τα μέλη χρησιμοποιούν είτε απτά ανταλλάγματα, όπως χρήματα, είτε
μη απτούς χειρισμούς όπως φήμη, δόξα, εκφοβισμό, και μια υποτιθέμενη
αυτό-οριζόμενη λάμψη που μεταδίδεται ως προνόμιο μεταξύ των μελών. Ανέκαθεν οι
κοινωνίες μαστίζονται από ιεραρχίες εξουσίας που έχουν την όψη ιεραρχιών
ικανοτήτων, εξαπατώντας τα μέλη αυτών. Η καλλιέργεια που ξεκινά από τα μέλη
της οικογένειας, τα οποία φροντίζουν με το παράδειγμα τους να ανεβάζουν
διαρκώς τον πήχη των ικανοτήτων σε όλα τα επίπεδα του εαυτού τους, αποτελεί
και την θεραπεία για την κοινωνία, η οποία θα διέπετε από μια ηθική που
προάγει τα ικανά μέλη της, ενώ ταυτόχρονα μέσω μηχανισμών, θα προλαμβάνει
τυχόν διαφθορά του συστήματος, ένας κίνδυνος που πάντα ελλοχεύει.
Ίσως λοιπόν, ως “μοναχικός λύκος”, δεν μπορούσα να ενταχθώ στην συγκεκριμένη
ομάδα, μιας και δεν είχε καμία λογική η τυφλή υπακοή των συμμαθητών μου στον
αρχηγό τους. Η απάντηση μου ήταν πάντα
“δεν με ενδιαφέρει, δεν θα γίνω κάτι που δεν μου αρέσει για χατήρι
κανενός!”. Ως αποτέλεσμα ήταν να μην με κάνουν παρέα, αφού δεν συμβάδιζα με τις
επιθυμίες τους, κάτι όμως που λόγω της υποστήριξης από το οικογενειακό μου
περιβάλλον, δεν με ενδιέφερε καθόλου. Θυμάμαι σαν τώρα, την συζήτηση με την
μητέρα μου·
“Θέλεις για να σε κάνουν παρέα, να κάνεις αυτό που σου ζητούν;” με
ρώτησε. “Όχι, δεν θέλω!” απάντησα.
“Δημήτρη, άκου, καλύτερα μόνος σου, παρά με ανθρώπους που ζητούν
ανταλλάγματα για να σε δεχθούν, θα βρεις άλλους”. Γενικά οι γονείς μου είχαν φροντίσει με διάφορους τρόπους να με
εξοικειώσουν με έννοιες όπως μοναχικότητα, προφανώς για να αποτρέψουν τυχόν
συμβιβασμούς και κατάπνιξη της προσωπικότητας μου, ως εύκολη λύση για την
εύνοια των γύρω μου. Αυτό διεύρυνε τους ορίζοντες κυριολεκτικά σε όλα τα
επίπεδα, και με ώθησε να μην ησυχάζω αν δεν βρω ακριβώς αυτό που ήθελα,
ξεφεύγοντας από τα στενά πλαίσια του εκάστοτε περιβάλλοντος μου.
Παράλληλα όμως είχαν φροντίσει να με κοινωνικοποιήσουν με τέτοιο τρόπο, ώστε η
παρουσία μου να είναι αρεστή και ελκυστική προς τους υπόλοιπους ανθρώπους,
αλλά όχι υπό την έννοια ενός άβουλου ακόλουθου ή μιας κακής απομίμησης κάποιου
άλλου, αντίθετα λόγω μιας χρήσιμης και αυθεντικής προσωπικότητας. Υπάρχει μια
παρανόηση ότι το αρεστός ταυτοποιείται με το άβουλος, παθητικός, τερπνός,
διασκεδαστικός, και γενικά συγκαταβατικός. Μπορώ να ισχυριστώ ότι το αρεστός
προς τους συνανθρώπους σου συνεπάγεται ότι διακατέχεσαι από αξίες οι οποίες
αναγνωρίζονται ως ουσιαστικά προτερήματα, που θα βοηθήσουν την λειτουργία της
ομάδας σε δύσκολες συνθήκες. Όσο και αν αυτό ακούγεται υπερβολικό,
αναλογιστείτε ποιον θα θέλατε στην παρέα σας όταν προκύψει ένα σοβαρό θέμα
προς συζήτηση, μια αδικία· τον γελωτοποιό ή τον δίκαιο. Συνήθως λόγω της
διαφορετικής ιδιοσυγκρασιακής υπόστασης τα χαρακτηριστικά του ενός δεν
συναντώνται στον άλλον και αντίστροφα. Έτσι η ειλικρίνεια, η αξιοπιστία, η
εχεμύθεια, η δοτικότητα, το αίσθημα απόδοσης δικαιοσύνης, η πειθαρχία, ο
σεβασμός σε κανόνες ήταν μερικές από τις αξίες που οι γονείς μου φρόντισαν να
αναπτύξω, οι οποίες με έκαναν να δημιουργώ με σχετική ευκολία νέες παρέες. Οι
παρέες παίζουν εξαιρετικά σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του εγκεφάλου ενός
παιδιού, λόγω των αλληλοεπιδράσεων με τους συνομηλίκους του, μέσω του
παιχνιδιού.
Συνεπώς το θέμα στο σχολείο μου δεν οφειλόταν σε κάποια δική μου άρνηση να
ακολουθήσω κανόνες που έχουν κάποιο ουσιαστικό νόημα στο παιχνίδι, και ως
“παιχνίδι” ορίζω κάθε αλληλεπίδραση με τα άλλα παιδιά, αλλά στην εναντίωση μου
να γίνω το πιόνι ενός αυτοαποκαλούμενου αρχηγού, ο οποίος δεν είχε κερδίσει
την θέση λόγω κάποιας ικανότητας που του αναγνώρισαν οι υπόλοιποι, αλλά την
είχε καταχραστεί λόγω του εκφοβισμού που εξασκούσε μέσω της κλίκας του. Η
πρόσκαιρη θυσία που εμμέσως πλην σαφώς προτείνονταν από το σπίτι μου, ήταν να
μην ενδώσω σε τέτοιες συμπεριφορές, ναι μεν κοστίζοντας στο παρόν την
συντροφιά τους, αλλά κρατώντας ψηλότερα την αξία και τις πεποιθήσεις του
εαυτού μου, να αποκομίσω την δύναμη ώστε να προσπαθήσω να βρω αυτό που
πραγματικά θεωρώ άξιο. Μελλοντικά αυτό θα απέφερε διπλό όφελος, διότι αφενός
θα απέφευγα τις όποιες κακέκτυπες συμπεριφορές της παρέας αυτής, αφετέρου θα
ενδυνάμωνα την διακριτική μου ικανότητα να ξεχωρίζω τι είναι εποικοδομητικό
και τι όχι.
Όπως συμβαίνει σε όλες τις ιεραρχίες, έτσι και σε αυτή, εκτός του αρχηγού,
υπήρχαν και ένας-δύο υπαρχηγοί, δύο-τρεις “ανώτεροι”, και μετά όλα τα υπόλοιπα
αγόρια, περίπου δεκαπέντε στο σύνολο. Τα κορίτσια ήταν άλλα τόσα, συνεπώς
είχαμε κοντά στους τριάντα μαθητές, κάτι σύνηθες για τις τάξεις εκείνης της
εποχής. Μια μέρα σε ένα διάλειμμα, ένα από τα πρωτοπαλίκαρα του αρχηγού,
ψάχνοντας για καβγά, πέφτει πάνω μου.
“Καλά ρε βλαμμένο, δεν με είδες” μου λέει,
“εσύ έπεσες πάνω μου” του απαντώ και συνεχίζω
“είσαι καλά; χτύπησες;”
Εκείνος δεν απαντάει κάτι, μάλλον ξαφνιάστηκε από το ενδιαφέρον μου προς
αυτόν, και καθώς γυρνάω την πλάτη μου για να φύγω με σπρώχνει και με πετάει
πάνω σε ένα τοίχο. Μέχρι να καταλάβω τι έγινε, όλοι οι συμμαθητές μου έχουν
μαζευτεί δημιουργώντας ένα κλοιό γύρω μου. Εκείνος ξεκινάει να επιτίθεται, και
τα αγόρια επικροτούν μάλλον επηρεασμένα από την ταινία που είχε προβάλει η
τηλεόραση το προηγούμενο βράδυ με τον Chuck Norris. Θυμάμαι πολύ καλά ότι
έπαιζε ο συγκεκριμένος ηθοποιός για δύο λόγους· ο πρώτος γιατί άκουσα τους
συμμαθητές μου μέσα στην μέρα να συζητούν για αυτήν, και ο δεύτερος διότι η
χαρακτηριστική κλωτσιά ως σήμα κατατεθέν του ηθοποιού εφαρμόστηκε πάνω μου
μερικές φορές. Τέτοιες ταινίες δεν παρακολούθησα ποτέ σε αυτήν την ηλικία,
μιας και ήταν ακατάλληλες λόγω βίας, αλλά από ότι φαίνεται δεν ίσχυε το ίδιο
και για τους συμμαθητές μου. Εκείνη την ημέρα, κανείς ούτε τα κορίτσια που
ήταν παρούσες, ούτε κανένα από τα αγόρια δεν πήρε διαφορετική θέση, όλοι
κοίταγαν τον “αγώνα”. Μόνο ένα κορίτσι που με συμπαθούσε είχε βάλει το χέρι
της μεταξύ του τοίχου και του κεφαλιού μου για να μην χτυπήσω από τις κλωτσιές
του “Chuck Norris”. Ακόμα και σήμερα έχω πολύ καθαρή την εικόνα του
περιστατικού, ακόμα και των εκφράσεων στα πρόσωπα των συμμαθητών μου. Το
διάλειμμα τελείωσε, μπήκαμε στην αίθουσα και κάναμε μάθημα σαν να μην συνέβη
ποτέ το γεγονός.
Το δικό μου λάθος ήταν ότι δεν ανέφερα κάτι στον δάσκαλο μου, ίσως γιατί από
την γενικότερη στάση των συμμαθητών μου προς το συμβάν να ένιωθα ήδη μόνος,
οπότε μάλλον δεν αναζητούσα κάποια υποστήριξη. Βέβαια δεν είναι δύσκολο ένας
ενήλικας να καταλάβει από το παρουσιαστικό ενός χτυπημένου μαθητή τι μπορεί να
είχε συμβεί και να αρχίσει τις ερωτήσεις, αλλά ας υποθέσουμε ότι δεν το
παρατήρησε. Στους μόνους που μίλησα, παραδόξως χωρίς δάκρυα, ήταν οι γονείς
μου, που αμέσως μαζί με εμένα, πήγαμε να μιλήσουμε στους γονείς του συμμαθητή
μου, κάτι εξίσου λάθος, μιας και πρέπει να λύνεις μόνος τα προβλήματα σου,
αφού δεν θα έχεις σωτήρες στην ζωή σου. Συνήθως η παρέμβαση τους σε κάποιο μου
πρόβλημα ήταν συμβουλευτική ώστε να οδηγηθώ στο βέλτιστο τρόπο αντιμετώπισης,
που πάντα ήταν η συζήτηση με αυτόν που είχα την αντιδικία. Η βία φέρνει πάντα
βία, έλεγαν.
Κοιτώντας από απόσταση το γεγονός, η ευθύνη που είχα τότε ήταν αφουγκραζόμενος
το σύνολο των γεγονότων, από την διαφορετικότητα στα ενδιαφέροντα μου, μέχρι
τις μικρές παρενοχλήσεις, να είχα περισσότερη διαύγεια και να ήμουν έτοιμος,
όχι τόσο ώστε να ανταποδώσω με βία, αλλά ψυχολογικά έτοιμος για μια τέτοια
εξέλιξη. Έχω αναφερθεί στην έννοια του θάρρους ως μια πολύ σημαντική αξία για
τον άνθρωπο, αλλά δεν περιορίζεται μόνο στο να εκφράζεις την γνώμη σου. Η
συνειδητοποίηση ότι αυτό που θα αρθρώσεις, η στάση για την ζωή, κυριολεκτικά
το ποιος είσαι, έχει μεγάλες πιθανότητες να σου επιφέρει δυσμενείς συνέπειες
προς την ύπαρξη σου, αλλά εσύ παρόλα αυτά να μην δειλιάσεις και να είσαι ο
εαυτός σου, αυτό είναι θάρρος! Δεν έχει τίποτα το θαρραλέο μια βίαιη πράξη.
Λειτουργώντας εν βρασμό ψυχής, υποκινούμενος από οργή, με την συμπαράσταση του
αφηνιασμένου αιμοδιψή όχλου, μόλις βρεθεί αντιμέτωπος με έναν υψηλότερο στην
ιεραρχία, και συνειδητοποιήσει την πράξη του, μετανιωμένος με σκυμμένο το
κεφάλι, ο πριν από λίγο “άνδρας” θα προβεί στην πιο άνανδρη πράξη· στην
μεταβίβαση των ευθυνών σε κάτι πέραν του εαυτού του! Έτσι και ο συμμαθητής
μου, μπροστά στους ενήλικες μετατράπηκε από τον “ατρόμητο” πρωταγωνιστή της
ταινίας σε ένα άκακο, άβουλο ευθυνών λαγουδάκι.
Το γεγονός έληξε και κανείς δεν με ενόχλησε από τότε για τα υπόλοιπα χρόνια
του δημοτικού. Όσο και αν ακούγεται περίεργο ούτε και εμένα έμεινε πικρία,
αφού κάθε χρονιά καλούσα όλη την τάξη στα γενέθλια μου, ακόμα και αυτόν τον
συμμαθητή μου. Αυτό που με προβληματίζει μέχρι και σήμερα είναι ότι κανείς δεν
βρέθηκε να εναντιωθεί σε αυτή την πράξη βίας, ως προς το σύνολο της έννοιας,
όχι για το άτομο που την διέπραξε. Δεν το αναφέρω ώστε να υπαινιχθώ ότι
χρειαζόμουν σωτηρία, η πρωταρχική ευθύνη βαραίνει μόνο εμένα, που δεν έβλεπα.
Δεν φταίει κανείς όταν δεν βλέπεις, οφείλεις να βλέπεις. Ταυτόχρονα όμως, η
ευθύνη όσων έβλεπαν εκείνη την ημέρα, που ούτε καν μπήκαν στον κόπο να μας
χωρίσουν; Αναρωτιέμαι, μόνο σε εμένα έμαθαν οι γονείς μου
“όταν τσακώνονται δυο παιδιά προσπάθησε να τους χωρίσεις, πρόσεχε, αλλά
προσπάθησε”. Σχεδόν τριάντα διαφορετικοί χαρακτήρες, και κανείς δεν βρήκε το θάρρος να
φωνάξει σταματήστε, ή ακόμα καλύτερα να γυρίσουν επιδεικτικά την πλάτη τους,
ώστε να δείξουν ότι δεν εγκρίνουν, μιας και η βία ενδυναμώνεται παρουσία
θεατών, δίνοντας την εντύπωση στο ταραγμένο μυαλό του δράστη ότι είναι ο
πρωταγωνιστής μιας ταινίας. Τώρα τριάντα χρόνια αργότερα, κανείς δεν έχει το
θάρρος να μιλήσει για αυτό, ότι μείναμε άπραγοι σε μια τέτοια αδικία;
Προβληματίζομαι στην σκέψη ότι το πιθανότερο είναι να μην θυμούνται τι έγινε,
ονομάζοντας το γεγονός “συνηθισμένη συμπεριφορά παιδιών”. Επαναλαμβάνω ότι
πρώτος έπρεπε να μιλήσω, απλά εκθέτω ποιοι άνθρωποι μου ζήταγαν να παρευρεθώ
σε επανασύνδεση για να μιλήσουμε για τις ζωές μας!
Κρατώντας ακόμα το κορδόνι μου διερωτώμαι, αν δεν είχαν συμβεί όλα τα
παραπάνω, και ο οδηγός του ακινητοποιημένου οχήματος ήταν πραγματικά ένας
άγνωστος, θα έβγαινα να βοηθήσω; Αν στον οδηγό δεν αναγνώριζα τον
συμμαθητή που με είχε χτυπήσει τότε χωρίς κανένα λόγο, θα έτρεχα να
βοηθήσω; Η απάντηση που έδωσα στον εαυτό μου εκείνη την ημέρα ήταν θετική,
και δένοντας το παπούτσι μου, βγήκα και σπρώξαμε μαζί το αυτοκίνητο στην
άκρη.
"Καλός είναι ο άνθρωπος που του δόθηκε η ευκαιρία να βλάψει αλλά δεν το
έπραξε. Που βίωσε την αδικία, αλλά επέλεξε μια διαφορετική στάση, δίνοντας το παράδειγμα, ότι πάντα υπάρχει επιλογή"
Για να μπορέσουμε να καταλάβουμε αυτή την ενστικτώδη πράξη, και την τάση του
ατόμου για βία θα πρέπει να εμβαθύνουμε σε έννοιες που εκ πρώτης δεν έχουν
κάποια φανερή συσχέτιση με την καθαυτή πράξη και ταυτόχρονα να αποφύγουμε
υπεραπλουστεύσεις, όπως για παράδειγμα ότι διαπράττεται μόνο από άνδρες.
Εξετάζοντας στο σύνολο την καθαυτή πράξη ως την σκόπιμη ή μη, πρόκληση
σωματικών και ψυχικών βλαβών προς έναν άλλο ζωντανό οργανισμό, εμφανίζεται
εξίσου και στα δύο φύλα, αλλά με διαφορετική μορφή. Παρόλα αυτά, αν σταθούμε
σε αυτό μετατρέπουμε ακούσια το συγκεκριμένο άτομο, άνδρα ή γυναίκα σε
αποδιοπομπαίο τράγο, αφήνοντας τον πραγματικό ένοχο να ξαναδράσει ανενόχλητος.
Ο πραγματικός ένοχος είναι η απουσία ανάληψης ευθύνης όλων μας, μιας και η βία
ως πράξη για να πάρει σάρκα και οστά χρειάζεται την συναίνεση όλου του
κοινωνικού συνόλου. Στο γεγονός που περιγράφτηκε παραπάνω ήταν μάρτυρες όλα τα
παιδιά της τάξης, αγόρια και κορίτσια. Η πράξη μπορεί να μην διαπράχθηκε από
τους παρευρισκόμενους, αλλά οι μισοί φρόντισαν να την ενισχύσουν με τις
επευφημίες τους και οι άλλοι μισοί να μείνουν άπραγοι.
Η θηλυκή ενέργεια είναι καταλυτική σε ένα καβγά, και μπορεί πραγματικά να τον
τερματίσει, όχι με φυσική δύναμη αλλά με την φωνή της λογικής μετουσιωμένη σε
πράξη· η ενημέρωση κάποιου εκείνη την στιγμή που θα μπορούσε να δώσει τέλος
στο γεγονός. Ακόμα όμως και με την φυσική παρουσία της μια γυναίκα μπορεί να
παύσει εχθροπραξίες. Στους γάτους μου, όταν δύο αρσενικά είναι έτοιμα να
τσακωθούν φουντώνουν το τρίχωμα τους, κρύβουν προς τα πίσω τα αυτιά τους, και
αρχίζουν να γρυλίζουν, όλα σημάδια επικείμενου άγριου καβγά. Μόλις περπατήσει
και σταθεί άμεσα τους η θηλυκή μου γάτα, αμέσως σταματούν, και αλλάζουν όλη
την στάση του σώματος τους σε ήρεμη! Το ίδιο ακριβώς παρατηρείται και στις
αγέλες των λύκων· το θηλυκό μπαίνει ανάμεσα σε δυο αρσενικά που πρόκειται να
μαλώσουν, και προτάσσει το λαιμό της ώστε να δαγκώσουν αυτήν αντί για το ταίρι
τους! Το άλλο αρσενικό βλέποντας αυτήν την κίνηση, σαφώς και δεν επιτίθεται
στο θηλυκό, τουναντίον σταματούν τον καβγά. Αυτή δεν είναι μια καθόλα ανόητη
πράξη, ρισκάροντας την ζωή της χάριν των αρσενικών, αντίθετα αναγνωρίζοντας
την μαχητική πλευρά τους, αποτρέπει τυχόν απώλειες που στο εγγύς μέλλον θα
επιφέρουν δραματικές επιπτώσεις σε ολόκληρη την αγέλη. Τα αρσενικά χρειάζονται
τόσο για την προστασία όλων σε επικείμενες μάχες με αντιμαχόμενες αγέλες, όσο
και στο κυνήγι για την εξασφάλιση φαγητού. Η φύση έχει φροντίσει να
αλληλοσυμπληρώνεται η αρσενική με την θηλυκή ενέργεια, ώστε η μια να
εξομαλύνει στην άλλη αδούλωτες πτυχές. Αν αυτό παρατηρείται στο ζωικό
βασίλειο, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία για τις δυνατότητες της ανθρώπινης
φύσης.
Η νόηση κάποιων, προτάσσοντας θέματα ανδρισμού, ότι περίμενα να με
σώσουν οι γυναίκες είναι εντελώς αβάσιμη. Κάθε πράξη που διαπράττουμε θα
πρέπει να κρίνεται ουδέτερα χωρίς να διαστρεβλώνεται υπό το πρίσμα βιολογικής
και κοινωνικής ταυτότητας. Στην αδικία που διαπράττεται έναντι μιας
οποιασδήποτε άλλης ύπαρξης, δεν περιμένεις να πάρει θέση ούτε άνδρας ούτε
γυναίκα. Παίρνει θέση ένας άλλος συνάνθρωπος σου! Σε μια τόσο έντονη στιγμή,
τα όρια μεταξύ της λογικής και της φρενίτιδας είναι πολύ θολά. Κανείς δεν
μπορεί με σιγουριά να προβλέψει πότε ο αμυνόμενος εγκαταλείποντας την λογική,
θα παραδοθεί στην δική του οργή και η αντεπίθεση θα είναι τόσο βάναυση που θα
προκαλέσει στον επιτιθέμενο κάτι ανεπανόρθωτο. Έχουμε την εσφαλμένη εντύπωση
ότι ο επιτιθέμενος είναι ο πιο βίαιος. Μολονότι μπορεί να ισχύει, δεν
αποκλείεται ο αμυνόμενος να καταλήξει σε μια βιαιότερη αντίδραση. Η ανθρώπινη
υπόσταση είναι ικανή για αποτρόπαιες πράξεις οι οποίες στους περισσότερους
φαίνονται αδιανόητες, πόσο μάλλον ακόμα να φανταστούν ότι θα τις διέπρατταν οι
ίδιοι.
Έχοντας την πεποίθηση ότι δεν είναι ικανοί να βλάψουν ούτε μυρμήγκι,
εξοστρακίζουν ακόμη και την ιδέα για το τι είναι ικανοί και βουλιάζοντας μέσα
στην άγνοια τους, βρίσκει έδαφος η βία, που την εξαπολύουν ασυνείδητα προς
τους υπόλοιπους! Δηλαδή έχουν σχηματίσει για τον εαυτό τους μια εικόνα ενός
καλού ανθρώπου. Στην περίπτωση πραγματικής επίγνωσης της πράξης σου, δεν
μετανιώνεις αφού ξέρεις ποιες είναι οι συνέπειες. Όταν όμως δεν έχεις επίγνωση
δύο πράγματα μπορεί να συμβαίνουν· ή πιστεύεις ότι θα αποφύγεις τις κυρώσεις
λόγω δειλίας του άλλου να αναφέρει το συμβάν, ή είσαι εντελώς αδαής για το
πόσο βλαπτική ήταν η πράξη σου. Ίσως ο συμμαθητής μου να είχε μια τέτοια
εικόνα, από την στιγμή που έδειχνε μετανιωμένος μόνο παρουσία των γονέων μας
και ώρες μετά το γεγονός. Αυτό αποτρέπεται από νωρίς στα παιδικά χρόνια, που ο
ενήλικας βάζει το παιδί να αντιμετωπίσει κατάματα τις πράξεις του,
αναλαμβάνοντας τις ευθύνες και τις συνέπειες αυτών, αποκαλύπτοντας του τι
είναι ικανός να κάνει και πόσο μπορεί να βλάψει, ακόμα και άθελα του. Δυστυχώς
όμως, ακούμε πολύ συχνά ανεπίτρεπτες δικαιολογίες από τους ενήλικες προς τα
παιδιά όσον αφορά την ευθύνη των τελευταίων, κάτι καθόλου παράξενο, αφού ούτε
οι πρώτοι αναλαμβάνουν τις δικές τους! Η πολυχρησιμοποιημένη έκφραση, “παιδία
είναι” ακούστηκε ακόμα και από τον πατέρα του ανήλικου, που βασάνισε μέχρι
θανάτου τυφλή γάτα σε ξενοδοχείο στην Φολέγανδρο, το καλοκαίρι του 2019!
Ο αποδέκτης αντίθετα, συνειδητά ενδέχεται να διαλέγει να μην εμπλακεί στην
ίδια συναισθηματική δίνη του δράστη, διότι αντιλαμβάνεται τι κακό μπορεί να
πράξει, εάν χάνοντας τον έλεγχο βρεθεί σε εκείνα τα σκοτεινά σημεία της
ύπαρξης του. Μοιάζει στους θεατές ότι “τις τρώει”, αλλά μέσα του κάτι τον
οδηγεί να αρνείται συνειδητά να λειτουργήσει κατα τον ίδιο τρόπο, ίσως γιατί
αναγνωρίζει τι μπορεί να συμβεί εάν αφήσει ανεξέλεγκτο το κρυμμένο “τέρας” του
δικού του μυαλού. Αν όλα αυτά φαίνονται πολύ ώριμα και πολύ συνειδητοποιημένα
για ένα παιδί, θα προσθέσω εδώ μια χαρακτηριστική φράση των γονιών μου
“πρόσεχε μην καβγαδίζοντας σπρώξεις κάποιον, και χτυπήσει το κεφάλι του!
Ξέρουμε ότι μπορεί να συμβεί άθελα σου, αλλά ίσως να αποβεί μοιραίο για
εκείνον!”
Καλός άνθρωπος δεν είναι αυτός που νομίζει ότι είναι καλός, αγνοώντας πτυχές
του χαρακτήρα του που έχουν βλάψει μια άλλη ύπαρξη. Ούτε καλός είναι αυτός που
τυχαία δεν έχει βλάψει ακόμα. Καλός είναι ο άνθρωπος που του δόθηκε η ευκαιρία
να βλάψει αλλά δεν το έπραξε. Που βίωσε την αδικία, αλλά επέλεξε μια
διαφορετική στάση, δίνοντας το παράδειγμα, ότι πάντα υπάρχει επιλογή.
Η συγχώρεση βοηθώντας να “χωρέσεις” μέσα σου την δική σου ευθύνη για τότε, τα
αναπάντητα ερωτήματα προς τον εαυτό σου, πως επέτρεψες να συμβεί κάτι τέτοιο,
γιατί σε εσένα, σε συνδυασμό με όλη την γενικότερη αντιμετώπιση των
συνανθρώπων σου, ξεδιαλύνει το νεφελώδες τοπίο του νου, από πεποιθήσεις που
διαστρεβλώνουν την πραγματικότητα και ωφελούν μόνο σε περαιτέρω διάσπαση και
πόλωση. Έτσι σύνθετα προβλήματα που ταλανίζουν τον άνθρωπο από τις απαρχές της
ύπαρξη του, μπορούν αν όχι να λυθούν, τουλάχιστον να προσεγγιστούν υπό το
πρίσμα ότι η βία είναι αποτέλεσμα της στάσης όλων μας. Αναλαμβάνοντας δράση
στο εκάστοτε κομμάτι που μας αναλογεί ανά περιστατικό, μπορούμε συλλογικά να
θέσουμε ισχυρότερες βάσεις για την αντιμετώπιση της, εγκαταλείποντας ανούσιες
επικρίσεις προς συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες, επιδεινώνοντας περαιτέρω την
κατάσταση.
Ακόμα η προώθηση σε κάθε τομέα της ζωής μας, ατόμων με ικανότητες, κάτι που
όπως είπαμε ξεκινάει από την οικογένεια, θα θεσπίσει αυτόματα ιεραρχίες
ικανοτήτων η οποίες θα παραγκωνίσουν τις ιεραρχίες εξουσίας. Το τελευταίο
βαραίνει τις επιλογές κάθε ατόμου της κοινωνίας, να προτιμά τους άξιους έναντι
των ευκαιριακών κερδοσκόπων, κάτι που αποδεικνύει ότι η προσωπική εργασία για
την βελτίωση του εαυτού αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο στην αντιμετώπιση της βίας.
Η επιλογή να συγχωρήσω τον εαυτό μου για εκείνη την τότε έλλειψη
διορατικότητας, ταυτόχρονα με βοήθησε να “χωρέσω”[2]
οτιδήποτε εμπερίκλειε η κατάσταση· συμμαθητές, πράξεις, αδράνειες,
συνειδησιακά επίπεδα δικά μου και όλων. Αναφέρομαι πολύ συχνά στα κείμενα μου
για την ευθύνη που έχουμε σε καθετί, και ομολογώ ότι σε μερικές περιπτώσεις
είναι πολύ δύσκολο να βρεις πώς ευθύνεσαι για αυτό που σου συνέβη,
καταλήγοντας μάλλον στο μοναδικό συμπέρασμα, ότι για να είχε αποφευχθεί απλά θα
έπρεπε να μην υπήρχες. Ακόμα και την έλλειψη διορατικότητας να καταλογίσουμε,
πάντα προς κάτι θα έχουμε άγνοια, θα είμαστε αδαής. Άρα τι μας απομένει;
Είμαστε άμοιροι ευθυνών; Θα έλεγα πως όχι, και κλείνω με την εξής φράση·
πιστεύω με απόλυτη βεβαιότητα ότι ενώ δεν έχουμε πάντα την ευθύνη για αυτό που
βιώσαμε, σίγουρα έχουμε πάντα την ευθύνη για το πως θα πράξουμε μετέπειτα!
δημήτρης
1. Σε μερικές βιβλιογραφίες συναντώνται και ως γάμα↩
2. Για τη συγχώρεση, βλέπε άρθρο "Αξίες δασκάλου και μαθητή - Μέρος Β"↩
2. Για τη συγχώρεση, βλέπε άρθρο "Αξίες δασκάλου και μαθητή - Μέρος Β"↩
Σχετικά άρθρα
Αξίες μεταξύ δάσκαλου και μαθητή - Μέρος Α
Αξίες μεταξύ δάσκαλου και μαθητή - Μέρος B
Ιστορίες κάτω από το mat
Αξίες μεταξύ δάσκαλου και μαθητή - Μέρος Α
Αξίες μεταξύ δάσκαλου και μαθητή - Μέρος B
Ιστορίες κάτω από το mat
