Η καλλιέργεια της υπομονής, πόσο μάλλον η ενδυνάμωση της, χρειάζεται ως βασική
προϋπόθεση την ύπαρξη μιας έννοιας που τις τελευταίες δεκαετίες αρχίζει να
εκλείπει, αν όχι ήδη εκλείψει εντελώς. Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε με αρκετή
βεβαιότητα, ότι έγινε ακόμα και μια επιτηδευμένη προσπάθεια από τους γονείς,
περίπου στη δεκαετία του 80 με 90 και έπειτα, ώστε να εξαλειφθεί η έννοια
αυτή, ενδεχομένως διότι συνδέθηκε έμμεσα με την ποιότητα τους ως γονείς, ή ως
αντίδραση προς τα δικά τους παιδικά βιώματα. Ωστόσο στην περίπτωση τους, η
έννοια αυτή, εφαρμόστηκε κατά ανάγκη λόγω των επικρατούντων συνθηκών.
Οι πόλεμοι έφεραν φτώχεια, με αποτέλεσμα η
στέρηση να ήταν αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής των ανθρώπων
στην εποχής που οι γονείς αυτοί ήταν ακόμη παιδιά. Η στέρηση αυτή συναντώνταν
σε καθετί· από τα αναγκαία αγαθά για την επιβίωση όπως, φαγητού, νερού,
στέγης, μέχρι “πολυτέλειες” δεδομένων των συνθηκών, όπως δομών υγείας,
εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, ανάπτυξη τεχνών, τα οποία δεν θα μπορούσαν να
χαρακτηριστούν καθόλα ασήμαντα για την ανάπτυξη της ανθρώπινης υπόστασης ως
σύνολο.
Η επιβεβλημένη στέρηση, συνάμα με τα αρνητικά της, επέφερε και θετικά, όπως
συμβαίνει πάντα στη ζωή. Τα παιδιά εκείνης της εποχής σφυρηλατήθηκαν μέσα από
τις κακουχίες σε μαχητικούς, επίμονους, σκληροτράχηλους ενήλικες. Θέτοντας ως
στόχο να βελτιώσουν την παρούσα κατάσταση τους, και ταυτόχρονα να αποτρέψουν
τα παιδιά τους να βιώσουν τα ίδια, εργάστηκαν, αγωνίστηκαν, και κυριολεκτικά
πάλεψαν με όλες τους τις δυνάμεις ώστε να δημιουργήσουν όχι μόνο μια καλύτερη
ζωή για τους ίδιους και την οικογένεια τους, αλλά και μιας κοινωνίας πιο
ανθρώπινης, με ίσες ευκαιρίες για όλους. Η στέρηση, εν αγνοία τους,
λειτούργησε ως κινητήριος δύναμη, που ώθησε τη συνολική ύπαρξη σε βελτίωση.
Δυστυχώς, όπως ήταν αναμενόμενο, η ταύτιση της έννοιας με αρνητικές
καταστάσεις, οδήγησε στην μονοδιάστατη κατανόηση της και η ισορροπία των
αντιθέσεων ως βασική αρχή διαπαιδαγώγησης ήταν μια άγνωστη ιδέα! Το αποτέλεσμα
όταν αντίστοιχα τα παιδιά αυτά έγιναν γονείς, ήταν να μην στερήσουν το
παραμικρό στα δικά τους παιδιά! Μόλις δύο με τρεις δεκαετίες αργότερα, γίναμε
όλοι μάρτυρες των καταστροφικών αποτελεσμάτων της “διαγραφής” της λέξης
στέρηση από το λεξιλόγιο μας. Νέοι άνθρωποι στην αρχή της παραγωγικής τους
περιόδου, έχοντας αποκτήσει καθετί απλόχερα χωρίς καμία προσπάθεια, βρίσκονται
στα όρια της κατάθλιψης, αφού δεν έχει μείνει κανένας αγώνας για αυτούς να
δώσουν. Μεγαλωμένοι με αφθονία υλικών αγαθών, επιλογών, συναισθημάτων,
ελλείψεως πραγματικών αγώνων δημιούργησαν και εντάχθηκαν σε μια κουλτούρα
ακύρωσης προς όλα αυτά που οι γονείς τους έδωσαν απλόχερα, αμφισβητώντας
συλλήβδην οποιαδήποτε δομή, υπονοώντας έμμεσα ότι όλα είναι τόσο προβληματικά
που δεν υπάρχει ανάγκη βελτίωσης, αλλά ριζικής αντικατάστασης! Η ενστέρνιση
και ταύτιση της στέρησης, μόνο με την αρνητική πλευρά της, παρήγαγε ένα πλήθος
αγνώμωνων, ανυπόμονων και συνάμα επικριτικών ανθρώπων, που δυστυχούν
καθημερινά, συμπαρασύροντας και άλλους στο διάβα τους.
Καθόλα τυχαίο το γεγονός ότι η στέρηση, συμπεριλαμβάνεται σε κάθε σύστημα
αυτογνωσίας, και πνευματικότητας, άλλοτε υπό την μορφή αφαγίας και αποχής από
τις απολαύσεις, άλλοτε πάλι υπό την μορφή ασκητισμού σε ερημικές τοποθεσίες,
μακρυά ακόμα και από δομές απαραίτητες για το άτομο, όπως η οικογένεια. Οι
στερήσεις αυτές έχουν ως σκοπό την χαλιναγώγηση των επιθυμιών του νου, και την
καλλιέργεια της στωικότητας και υπομονής. Ο ασκητής με αυτόν τον εμπειρικό
τρόπο, θυσιάζει κάτι που θεωρεί αναγκαίο και σημαντικό επί του παρόντος, ώστε
να κερδίσει κάτι ακόμα πιο ουσιαστικό στο μέλλον. Παρατηρούμε δηλαδή μια
μετατροπή της κυριολεκτικής θυσίας των ζώων προς τους θεούς, σε μια μεταφορική
θυσία των αναγκών και πεποιθήσεων του ατόμου. Στο παρελθόν η φυλή, για να
κερδίσει την εύνοια της φύσης, που μετουσιώνονταν υπό την μορφή θεοτήτων,
έκαιγε ένα ζώο στην φωτιά ως προσφορά. Το γεγονός ότι το έκαιγε μας μαρτυρά
την πραγματική ουσία της θυσίας· σε μια εποχή που υπήρχε
έλλειψη τροφής, η πράξη αυτή στερούσε έναν ολόκληρο μήνα φαγητού! Εκ πρώτης
αυτή η παγανιστική κίνηση φαίνεται εντελώς λανθασμένη, όμως εμβαθύνοντας
παρατηρούμε ότι εν αγνοία τους, εγκατέλειπαν κάτι χειροπιαστό και σίγουρο, για
κάτι άλλο αβέβαιο ενδυναμώνοντας την υπομονή, και την προσπάθεια τους. Συνεπώς
η θυσία, μέσω της στέρησης, αναγκάζει το άτομο σε επαναπροσδιορισμό του κόπου
που χρειάζεται να καταβάλει ώστε να επιτύχει κάτι, και ταυτοχρόνως προάγει την
εκτίμηση όσων ήδη έχει μέχρι σήμερα. Με αυτόν το τρόπο επιτυγχάνεται η
σταδιακή συνειδητοποίηση ότι η ζωή διέπεται από μια γενικότερη ισορροπία, η
οποία είναι αδιάλειπτη και πανταχού παρούσα, ακόμα και σε περιπτώσεις που το
άτομο δεν είναι ικανό να αντιληφθεί.
Με την έννοια της θυσίας ερχόμαστε καθημερινά αντιμέτωποι, όσο και αν έχουμε
την πεποίθηση ότι εξελιχθήκαμε τόσο, που αφήσαμε στο παρελθόν τους αρχαίους
προγόνους μας. Με κάθε “όχι” που αρθρώνουμε επιλέγοντας κάτι έναντι κάτι
άλλου, επαναλαμβάνουμε δεκάδες φορές την πράξη αυτή· αργούμε το πρωί να
ξυπνήσουμε και δεν τρώμε πρωινό ώστε να μην αργήσουμε στην εργασία μας,
αποφεύγουμε εύγευστα αλλά βλαβερά φαγητά χάριν της υγείας μας, απορρίπτουμε
μια νυχτερινή έξοδο χάριν της ξεκούρασης μας, διαλέγουμε ένα βιβλίο έναντι
μιας σειράς χάριν της ουσιαστικής καλλιέργειας και ούτω καθεξής. Σε κάθε
συνειδητό “όχι” προς κάτι, θυσιάζοντας το, αμέσως εκδηλώνεται ένα ουσιαστικό
“ναι” προς κάτι άλλο, που θεωρούμε πιο επικερδές την δεδομένη στιγμή. Η θυσία
όμως, όπως και κάθε έννοια, δεν έχει μια συμπεριλαμβανομένη θετική πλευρά εξ
ορισμού, αλλά ανάλογα πως διαλέγουμε να την αξιοποιήσουμε μπορεί να επιφέρει
και αρνητικά αποτελέσματα. Αντιστρέφοντας μερικά από τα παραπάνω παραδείγματα,
μπορούμε να παρακολουθήσουμε μια ταινία έναντι της ξεκούρασης μας, να
καταναλώσουμε ποσότητες ακατάλληλων ουσιών χάριν της αποδοχής των φίλων μας,
να μην διαφωνήσουμε με το σύντροφο μας χάριν μιας φαινομενικής ηρεμίας και
πολλά ακόμα.
Ο μαθητής επιλέγοντας την πρακτική, θυσιάζει τον χρόνο και τα χρήματα που θα
μπορούσε να διοχετεύσει σε κάτι άλλο. Ο δάσκαλος με την σειρά του θυσιάζει
ολόκληρη την ημέρα του, ώστε το ωράριο λειτουργίας της σχολής να εξυπηρετεί
κάθε μαθητή. Εκτός από χειροπιαστές θυσίες, ο μαθητής θα χρειαστεί να
εγκαταλείψει πεποιθήσεις που δημιουργούν εμπόδια στην πρόοδο του. Μολονότι το
παραπάνω ακούγεται εύκολο, στη περίπτωση που το “αντικείμενο” της θυσίας δεν
έχει κάποια συνδεδεμένη αξία από το άτομο, η καθαυτή πράξη, δεν θα αποφέρει
κάποιο όφελος. Για παράδειγμα η νηστεία του κρέατος την Μεγάλη εβδομάδα, δεν
έχει καμία αξία στην περίπτωση κάποιου χορτοφάγου. Η νηστεία εμπερικλείει την
στέρηση ενός “αντικειμένου” που είναι συνυφασμένο στο άτομο με την επιβίωση
του, ώστε ολοκληρώνοντας την δοκιμασία να ξεπεράσει υποσυνείδητα τον φόβο του
θανάτου και την προσκόλληση στα επίγεια. Συνεπώς στην προηγούμενη περίπτωση ο
χορτοφάγος νηστεύει κάτι εκτός του κρέατος, αφού ήδη δεν αποτελεί διατροφική
επιλογή του.
Στην εποχή μας υπάρχει μια παρανοϊκή αντίληψη ότι μπορούμε να καταφέρουμε ότι
θέλουμε χωρίς θυσίες και στερήσεις. Ενισχύουμε ως ενήλικες την πεποίθηση
μεταξύ μας, και γαλουχούμε τα παιδιά μας, ότι μπορούμε να έχουμε τα πάντα, από
όλους τους κόσμους· δικαιώματα χωρίς υποχρεώσεις, προνόμια χωρίς αγώνες,
αναγνώριση χωρίς προσπάθεια, επίλυση προβλημάτων χωρίς συζήτηση, και όλα αυτά
άμεσα, χωρίς καμία αναμονή.
Δυστυχώς αυτό συμβαίνει διότι έχουμε την τάση να λαμβάνουμε υπόψιν το κόστος
μιας πράξης μας, αλλά αγνοούμε πλήρως, σε σημείο που νομίζουμε ότι δεν
υπάρχει, το κόστος της απραξίας μας. Η αθροιστική φύση της τελευταίας, χρόνο
με τον χρόνο συσσωρεύει καταστάσεις οι οποίες από ένα σημείο και έπειτα είναι
σχεδόν ανυπέρβλητες. Ας πάρουμε ένα συνηθισμένο παράδειγμα, ενός γονέα που
είναι συγκαταβατικός και εκπληρώνει κάθε επιθυμία του παιδιού του, διότι
υποσυνείδητα φοβάται ότι η οποιαδήποτε σύγκρουση μαζί του θα επιφέρει απώλεια
της εύνοιας και της αγάπης του, προς αυτόν. Βραχυπρόθεσμα, όντως αυτή η
προσέγγιση λειτουργεί λίγο πολύ, και όλα βαίνουν καλώς. Ότι επιθυμεί το νεαρό
μέλος, από υλικά αγαθά, αδιάλειπτη προσοχή, μέχρι και ακούσιας επιβολής
κανόνων στην οικογένεια, το κερδίζει αφού γνωρίζει τον τρόπο να χειρίζεται τον
γονέα που αποφεύγει την σύγκρουση. Αυτό συμβαίνει σε όλα τα στάδια ανάπτυξης
του, ωσότου να φτάσει κοντά στην ενηλικίωση. Εκεί ανακαλύπτει ότι τα άλλα μέλη
με τα οποία συναναστρέφεται δεν έχουν καμία διάθεση να εκπληρώνουν τις
επιθυμίες του. Παραταύτα αν κάποια από αυτά, υποκύπτουν στις προσταγές του,
είναι διότι μεγαλωμένα με παρόμοιο τρόπο, ψάχνουν αντίστοιχα κάποιον που θα
εκπληρώνει τις δικές τους επιθυμίες, ως αντικαταστάτη της γονικής φιγούρας. Ο
κοινός παρανομαστής στις σχέσεις αυτές είναι η εκπλήρωση επιθυμιών εκατέρωθεν,
υπό την μορφή ανταλλαγμάτων. Όσο και αν πιστεύουν ότι αυτό είναι το
φυσιολογικό, ενδόμυχα βιώνουν τεράστια θλίψη καθώς και συναισθήματα
ανεπάρκειας, από την στιγμή που σε καμία σφαίρα της φαντασίας, δεν είναι
κάποιος ικανός να εκπληρώνει κάθε επιθυμία. Η επικείμενη εγκατάλειψη σε
περίπτωση ανικανότητας εκπλήρωσης μιας νέας εξωπραγματικής επιθυμίας του
συντρόφου τους, πυροδοτεί συναισθήματα ανασφάλειας που πιέζουν υπερβολικά το
άτομο, αναγκάζοντας το σε συνεχείς συμβιβασμούς. Η θυσία της μη θέσπισης ορίων
από τον γονέα, ώστε να μη βρεθεί αντιμέτωπος με τη δυσαρέσκεια του παιδιού
του, στο παρελθόν, μετατράπηκε στο παρόν σε θυσία του ενήλικα, ως μελλοντικού
εαυτού του τότε παιδιού!
Αυτό δεν αφήνει κανένα περιθώριο ύπαρξης για έννοιες που εμπεριέχουν την
απώλεια, ως μια αποκαλυπτική δύναμη για κάτι νέο, μιας άλλης
πραγματικότητας που δεν θα προέκυπτε αν δεν εγκαταλείπαμε την παλιά. Η
τραγική ειρωνία είναι ότι η θυσία θα λάβει χώρα είτε με την θέληση μας,
είτε χωρίς που ιδιαίτερα στη περίπτωση της ασυνείδητης θυσίας τα
αποτελέσματα θα είναι πολύ πιο επιβλαβή έναντι της συνειδητής.
"Δυστυχώς αυτό συμβαίνει διότι έχουμε την τάση να λαμβάνουμε υπόψιν το
κόστος μιας πράξης μας, αλλά αγνοούμε πλήρως, σε σημείο που νομίζουμε ότι
δεν υπάρχει, το κόστος της απραξίας μας"
Η έννοια της θυσίας βάζει σε πρωταγωνιστικό ρόλο την μελλοντική έκβαση των
επιλογών μας, προτρέποντας το άτομο σε ένα μακροπρόθεσμο σχεδιασμό,
υπερνικώντας βραχυπρόθεσμους συναισθηματικούς περιορισμούς που θα αποβούν
ολέθριοι. Μας εισαγάγει την ολιστική αντιμετώπιση του εαυτού μας, ως το σύνολο
πολλαπλών προσωπικοτήτων, που πηγάζουν από το παρελθόν, και μετουσιώνονται στο
μέλλον ως αποτέλεσμα των σημερινών επιλογών μας. Ως αμερόληπτοι μεσολαβητές
στο παρόν, διακρίνουμε ποιές επιλογές του παρελθόντος μας οδήγησαν στο τωρινό
αποτέλεσμα, και πράττοντας αναλόγως, μεταβάλουμε το μέλλον. Ο μαθητής θα
χρειαστεί να υπενθυμίζει στον εαυτό του, ότι θυσιάζοντας τις πεποιθήσεις και
την τωρινή στάση ζωής του, εξασφαλίζει, μια διαφορετική μελλοντική έκβαση, η
οποία θα είναι σίγουρα προτιμότερη. Η συνειδητή θυσία είναι μια αρκετά δύσκολη
πράξη για τον σύγχρονο άνθρωπο, ο οποίος έχει συνδέσει την καταξίωση του με
την συσσώρευση κάθε μορφής κτήσεων. Η αβεβαιότητα του αποτελέσματος, ακόμα και
μετά από μικρές αλλά συνειδητές στερήσεις προκαλεί δέος.
Τα ψυχικά αποθέματα που πρέπει να επικαλεσθεί το άτομο, ώστε να κάνει το βήμα
και να αντιμετωπίσει την όποια έκβαση, ονομάζεται θάρρος. Από
μικρό παιδί θυμάμαι τους γονείς μου να με παροτρύνουν να έχω θάρρος σε ότι
κάνω, από φυσικές δραστηριότητες μέχρι το θάρρος της γνώμης μου, κάτι που
αρκετές φορές με έβαλε σε μπελάδες στην νεαρή αλλά και στην μετέπειτα ζωή μου,
μιας και δεν είναι όλοι σύμφωνοι με την ελευθερία του λόγου. Στα μαθητικά μου
χρόνια, ιδιαίτερα στο γυμνάσιο το θάρρος να μιλάω για τα γεγονότα όπως ακριβώς
έγιναν, με είχε φέρει αντιμέτωπο με αρκετά εκφοβιστικές καταστάσεις. Στην
πρώτη γυμνασίου, ως απουσιολόγος είχα υπό την εποπτεία μου την αίθουσα
διδασκαλίας και τον εξοπλισμό της. Δύο συμμαθητές μου, που είχαν μείνει στην
ίδια τάξη ήδη τρεις φορές, έχοντας το πλεονέκτημα της ηλικίας, εκφόβιζαν τους
υπόλοιπους. Μια μέρα, στο σχόλασμα, μόλις χτυπάει το κουδούνι, ένας από
αυτούς, φανερά εκνευρισμένος για κάποιο προσωπικό λόγο, τραβάει με δύναμη τον
συρτή της πόρτας και βγάζοντας τον από την βάση του, τον παίρνει μαζί του,
κουνώντας τον σαν κομπολόι.
Την επόμενη μέρα, ένας καθηγητής μου, καθώς του παραδίδω το απουσιολόγιο, με
ρωτάει γιατί δεν κλείνει η πόρτα, τι απέγινε ο σύρτης. Θα μπορούσα να αποκρύψω
το γεγονός, αναλογιζόμενος το ποιόν του συμμαθητή μου, αλλά απεχθάνομαι τη μη
απόδοση δικαιοσύνης, ιδιαίτερα στην περίπτωση που θα επέτρεπα αυτό να συμβεί
λόγω της σιωπής μου. Χωρίς δεύτερη σκέψη, περιγράφω στον καθηγητή ακριβώς ό,τι
είδα το προηγούμενο απόγευμα, και αμέσως παραπέμπει τον συμμαθητή μου στο
γυμνασιάρχη. Την στιγμή που χτυπάει το κουδούνι, εκείνος έρχεται κατά πάνω
μου, και πιάνοντας με από την κουκούλα της μπλούζας μου, κυριολεκτικά με
σέρνει μέχρι το γραφείο του γυμνασιάρχη, απειλώντας με στην διαδρομή, ότι εάν
δεν διαψεύσω αυτά που είπα, θα δω τι με περιμένει. Το παράδοξο ήταν ότι
περιέγραψα την δική του συμπεριφορά, και όχι μια ιστορία βγαλμένη από την
φαντασία μου με σκοπό να τον συκοφαντήσω. Ένα γεγονός δεν μπορεί να ερμηνευθεί
με διαφορετικό τρόπο ανάλογα με την οπτική του κάθε ατόμου, εκτός και αν η
δήλωση είναι αποτέλεσμα της αρρωστημένης φαντασίας του, άρα ψευδής. Όπως πολύ
ωραία είχε δηλώσει ο Daniel Patrick Moynihan
“έχεις δικαίωμα της δικής σου άποψης, αλλά δεν έχεις δικαίωμα των δικών σου
γεγονότων”.[1] Μολονότι είμαστε συμμαθητές, η
διαφορά μας είναι σχεδόν τέσσερα χρόνια, τα οποία μεταξύ ενηλίκων δεν είναι
πολλά. Παρόλα αυτά για ένα παιδί που μόλις έχει τελειώσει το δημοτικό, και για
μερικούς μήνες είναι στη πρώτη γυμνασίου, σε σχέση με κάποιον κοντά στην
ενηλικίωση, είναι παραπάνω από αρκετά! Φτάνουμε στο γραφείο, και στην ερώτηση
του γυμνασιάρχη τι συνέβη, απάντησα ακριβώς τα ίδια. Μια εβδομάδα αποβολή, και
ενημέρωση των κηδεμόνων του, ήταν η απόφαση. Δεν θα ισχυριστώ ότι δεν φοβήθηκα
εκείνη την ημέρα, αλλά και τις επόμενες που ακολούθησαν, μήπως με περιμένει
για να με εκδικηθεί. Το θάρρος το άντλησα από την σκέψη ότι δεν θα επιτρέψω να
διαπραχθεί μια αδικία λόγω της σιωπής και της δειλίας μου. Δεν φτάνει που ήταν
ο κύριος υπαίτιος που χάθηκε ο σύρτης, είχε και το θράσος να απαιτήσει την
συγκάληψη της πράξης του, με πιθανό ενδεχόμενο να πληρώσω για την αμέλεια μου
ως υπεύθυνος της αίθουσας. Σαν να μην έφτανε αυτό, συνέχισε απειλώντας έναν
αθώο, ο οποίος το μόνο που έκανε ήταν να περιγράψει το γεγονός. Οι εβδομάδες
πέρασαν χωρίς κανένα πρόβλημα, και εκείνος μένοντας ξανά στην ίδια τάξη, δεν
ξανασυναντηθήκαμε.
Το θάρρος έχει άμεση συσχέτιση με την πίστη προς τον εαυτό
σου, ότι την δεδομένη στιγμή πράττεις αυτό που η ηθική σου προστάζει, και ότι
έχεις την δύναμη να αναλάβεις τις ευθύνες που θα προκύψουν μετέπειτα. Θα
μπορούσαν οι ενδεχόμενες συνέπειες από τον συμμαθητή μου που μίλησα, να
αντισταθμίσουν το βάρος στην συνείδηση μου ότι δεν αποδόθηκε δικαιοσύνη; Από
την άλλη, πόσο σημαντική για τους υπόλοιπους ήταν αυτή η απόδοση δικαιοσύνης;
Έκανε κάποια πραγματική διαφορά στην ζωή τους; Όντως, αν εξετάσουμε το γεγονός
υπό αυτό το πρίσμα, δεν ήταν ιδιαίτερης σημασίας. Ο συρτής θα αντικαθίσταντο
τις επόμενες ημέρες και το θέμα θα είχε λήξει. Ωστόσο, η δύναμη, ενός ανθρώπου
που δεν έχει ψήγμα σεβασμού προς ότι αντιπροσωπεύει ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα,
από τις εγκαταστάσεις, το ανθρώπινο δυναμικό, ακόμα και την ίδια την ουσία της
μάθησης ως καλλιέργειας της ύπαρξης του ατόμου, θα είχε κερδίσει έδαφος! Όταν
διαπράττοντας κάτι εις βάρος άλλων, όσο μικρό και εάν είναι, ανακαλύψεις ότι
μπορείς να διαφύγεις ευθυνών, την επόμενη φορά ίσως να διαπράξεις κάτι ακόμα
μεγαλύτερο, ώστε να διαπιστώσεις μήπως τις αποφύγεις και σε αυτή την
περίπτωση. Υποσυνείδητα διεξάγεις ένα πείραμα πίεσης των υπολοίπων, της
κοινωνίας, μιας ιδέας, ώστε επεκτείνοντας τα δικά σου όρια, να έχεις υπό την
κατοχή σου περισσότερο “χώρο κίνησης”. Γνωρίζουμε όμως ότι η ελευθερία μας
σταματά εκεί που αρχίζει η ελευθερία του άλλου, συνεπώς αυτή η επέκταση των
ορίων του ενός, γίνεται εις βάρος κάποιου άλλου που περιορίζεται. Οφείλουμε ως
ελεύθεροι πολίτες, ως ελεύθερα σκεπτόμενες οντότητες να αντιμαχόμαστε στις
επεκτατικές διαθέσεις οιουδήποτε. Άνθρωποι που καταλήγουν σε αποτρόπαιες
πράξεις, δεν ξεκινούν άμεσα από αυτές. Αντίθετα, εκμεταλευόμενοι την σιωπή των
μαρτύρων, κλιμακώνουν την συμπεριφορά τους, ωσότου να φτάσουν στην αποτρόπαια
πράξη, που κανείς δεν περίμενε. Στην παγκόσμια ιστορία όλοι οι μεγαλομανείς
ηγέτες ξεδίπλωσαν και επέβαλαν σταδιακά τις πεποιθήσεις που οδήγησαν τους
λαούς στα απολυταρχικά καθεστώτα. Σε κάθε μια διαφορετική σχέση, από τις
προσωπικές μέχρι κυβερνήσεων και κοινωνιών, χρειάζεται να τραβιέται μια
γραμμή, που ορίζει το “ως εδώ”. Αυτό αποτυπώνεται ξεκάθαρα στο μυθιστόρημα του
William Golding, Lord of the Flies[2], που η αδυναμία ενός εκ των δύο βασικών χαρακτήρων να θέσει σαφή όρια στον
αντιμαχόμενο αρχηγό της άλλης ομάδας, τον οδηγεί σταδιακά να χάσει τα πάντα.
Ο μαθητής όταν νιώθει καταπάτηση των αξιών και της προσωπικότητας του, είναι
αναγκαίο να τραβάει εγκαίρως τέτοιες γραμμές, ώστε να αποφευχθούν τα
χειρότερα. Αντίστοιχα και ο δάσκαλος χρειάζεται να ορίσει όρια στον μαθητή που
δεν έχει επίγνωση των πράξεων του, χωρίς να υπολογίζει το κόστος στην φήμη και
στην οικονομική του κατάσταση. Θα ήταν άδικο και αξιόμεμπτο, ο δάσκαλος για το
προσωπικό του όφελος, να σιωπάσει σε μια ανάρμοστη συμπεριφορά του μαθητή,
υπονομεύοντας την ποιότητα της διδασκαλίας και της μεταξύ τους σχέσης.
Απαιτείται θάρρος και πίστη στον εαυτό μας, και από τις δύο πλευρές, ώστε να
μην συμβιβαζόμαστε με καταστάσεις που θα βαρύνουν την ψυχή μας, δίνοντας
ταυτόχρονα την εντύπωση ότι αντέχουμε περαιτέρω πειραματισμό με τα όρια
αντοχής μας. Όπως προαναφέραμε το κόστος της δράσης μας πολλές φορές
υπερσκελίζεται από το κόστος της απραξίας μας.
Το θάρρος να θυσιάσουμε κάτι, θα επικαλεστεί την υπομονή ώστε να παρατηρήσουμε
την σταδιακή αλλαγή και έκβαση. Η στωική παρατήρηση θα επιστρατεύσει την
ειλικρινή επικοινωνία, πρώτα προς τον εαυτό μας, και σεβόμενοι τις
αναθεωρημένες επιθυμίες μας για έναν διαφορετικό μελλοντικό εαυτό θα
κατανοήσουμε τους τωρινούς αλλά προσωρινούς περιορισμούς μας, γεμίζοντας
ευγνωμοσύνη για την μέχρι τώρα πρόοδο που κάναμε. Στερώντας στον εαυτό μας
εύκολα και ελκυστικά μονοπάτια, βαδίζουμε σταθερά προς την αντιμετώπιση της
δυσκολότερης πρόκλησης για την ανθρώπινη υπόσταση· την ενσάρκωση όλων των
ποιοτήτων, καλών και κακών, στον ίδιο μας τον εαυτό! Για αυτή την εξαιρετικά
δύσκολη πρόκληση, θα συμβάλει καταλυτικά η τελευταία, και ίσως σημαντικότερη
αξία που εμπεριέχει όλες τις προηγούμενες, η συγχώρεση.
Η συγχώρεση από τα αρχαία ελληνικά, πηγάζει από το “συν” και “χωρέω”, που
ερμηνεύεται ως “κάνω χώρο για να χωρέσω και να χωρέσουν οι άλλοι”. Αμέσως από
τον ορισμό της διαπιστώνουμε ότι η έννοια εμπεριέχει δυο συνθήκες που
χρειάζεται να πραγματοποιηθούν ώστε να λάβει χώρα. Η πρώτη προτρέπει το άτομο
μετανιώνοντας για μια πράξη του, να εγκαταλείψει τυχόν τιμωρητικές στάσεις
προς τον εαυτό του, και να αποδεχθεί το γεγονός, ότι αυτό που συνέβη δεν
μπορεί να διαγραφεί. Το τελευταίο μπορεί να βαραίνει την συνείδηση του ατόμου,
αλλά αντλώντας δύναμη από το θάρρος, αναλαμβάνει την ευθύνη για ότι έπραξε και
“εκτίοντας την ποινή του”, κατανοεί και αποπληρώνει για τα αποτελέσματα των
επιλογών του. Κυριολεκτικά “χωράει” μέσα του οτιδήποτε εμπερικλείει η πράξη
του. Η κάθε πράξη μας είναι ένα σύνολο διαφορετικών υποπροϊόντων και σε καμία
περίπτωση δεν πρέπει να λογίζεται ως μια μονοδιάστατη δράση που περιορίζεται
στην κυριολεκτική πράξη. Μέρος της αποτελούν το αποτέλεσμα, οι συνέπειες προς
τους αποδέκτες, οι διορθωτικές κινήσεις, άρα νέες επιμέρους πράξεις, και
τελικά η ανάληψη ευθύνης στο σύνολο των υποπροϊόντων και της καθεαυτής πράξης.
Για να “χωρέσουν” όλα τα παραπάνω, η δεύτερη συνθήκη της συγχώρεσης, μας
αποκαλύπτεται, απαιτώντας την επέκταση του ατόμου, η οποία επιτυγχάνεται με
την κατανόηση της παρούσας κατάστασης και των περιορισμών του. Η ειλικρινής
επικοινωνία με τον εαυτό μας , η στέρηση ελκυστικών δικαιολογιών και η αποφυγή
μετάθεσης ευθυνών, θα μας οδηγήσει στο να αντικρίσουμε κατάματα ποιοι
πραγματικά είμαστε, κάτι που μπορεί να διαφέρει κατά πολύ από το ποιοι
νομίζουμε ότι είμαστε. Στην προσπάθεια να επιτύχουμε το στόχο μας, θυσιάζουμε
την παρούσα στάση ζωής και ευθυγραμμιζόμαστε με μια νέα που θα οδηγήσει στο
άμεσο μέλλον στο επιθυμητό αποτέλεσμα, διευρύνοντας τα πνευματικά και τα
ψυχικά μας όρια, δηλαδή κυριολεκτικά επεκτείνοντας τον εαυτό μας!
Η συγχώρεση ως διαδικασία, δημιουργεί χώρο ώστε οι διδαχές από κάθε πράξη μας
να οδηγήσουν σε ένα ωριμότερο και άξιο για την κοινωνία άνθρωπο,
αποδυναμώνοντας συναισθήματα που στέκονται εμπόδιο. Η αδυναμία συγχώρεσης του
ίδιου του εαυτού, οδηγεί το άτομο σε πολύ σκοτεινά μονοπάτια, λόγω των
συσσωρευμένων ενοχών που πλανώνται στην ύπαρξη του, μετατρέποντας τον σε
μνησίκακο και επικριτικό. Αν αναλογιστούμε ότι από την ημέρα που γεννιόμαστε η
αλληλεπίδραση μας με τους υπόλοιπους ανθρώπους αυξάνει τις πιθανότητες, οι
πράξεις μας να βλάψουν κάποιον, η έλλειψη της συγχώρεσης αφενός όχι μόνο δεν
επεκτείνει την χωρητικότητα μας, αφετέρου δεν “αδειάζει” τα απορρίμματα αυτής
της αλληλεπίδρασης. Θα μπορούσαμε να το παρομοιάσουμε με το να τρώμε κάθε
μέρα, χωρίς να πηγαίνουμε τουαλέτα. Η κάθαρση που προσφέρει η συνειδητή και
ουσιαστική συγχώρεση έρχεται να μηδενίσει κακέκτυπα που ανήκουν στο παρελθόν,
επιτρέποντας στο άτομο να εστιάσει στις πράξεις του παρόντος, επενδύοντας με
αυτό το τρόπο σε ένα διαφορετικό μέλλον. Αντί να χάνεται πολύτιμος χρόνος για
το τι συνέβη, η συγχώρεση ως μεσάζων γεφυρώνει το παρελθόν με το μέλλον, στο
παρόν. Ουκ ολίγες φορές ακούμε την έκφραση “άφησε να φύγει το παρελθόν, ώστε
να προχωρήσεις”. Ενώ σαν έκφραση είναι αρκετά υποσχόμενη και δελεαστική
προσφέροντας μια άμεση λύση στο πρόβλημα, συνοδευόμενη από μια εξωτική σοφία
της Ανατολής, είναι ταυτόχρονα και ασαφής μιας και κανείς δεν γνωρίζει πως
ακριβώς να διαγράψει μια μνήμη που τον στοιχειώνει.
Το άτομο είναι ικανό να διαπεράσει από το παρελθόν στο παρόν, αφομοιώνοντας
γεγονότα που έγιναν, και κρατούν μέρος της ύπαρξης του δέσμιο σε εκείνη την
χρονική περίοδο, μέσω της ουσιαστικής συγχώρεσης του εαυτού του. Διαπράττοντας
μια πράξη, ερχόμαστε αντιμέτωποι με τις συνέπειες, οι οποίες αποκαλύπτουν μια
νέα εικόνα τόσο διαφορετική για το σύνολο της ύπαρξης μας που όντας
δυσβάσταχτη, κλονίζει ή ακόμα και καταστρέφει την προϋπάρχουσα εικόνα μας. Ο
νοητικός και ψυχολογικός χώρος την δεδομένη στιγμή είναι τόσο περιορισμένος
για τα νέα δεδομένα, που αδυνατεί να “χωρέσει” αυτό που βιώνει, εξού και η
φράση “δεν το χωράει ο νους μου”. Αξιοποιώντας όλες τις παραπάνω αξίες, μέσω
της συγχώρεσης, αγκαλιάζουμε και απορροφούμε κάθε εκούσια και ακούσια πράξη
που ήταν επιβλαβής προς εμάς και την κάθε ύπαρξη, “’χωρώντας” λίγο περισσότερο
“κόσμο” μέσα μας, ωσότου η επανάληψη της συγχώρεσης να μας οδηγήσει στο να
“απορροφηθούμε από τον κόσμο, και να γίνουμε ένα με αυτόν”!
δημήτρης
1. "You are entitled to your opinion, but you are not entitled to your own
facts", Daniel Patrick Moynihan, Αμερικανός πολιτικός, κοινωνιολόγος και
διπλωμάτης, μέλος του δημοκρατικού κόμματος.↩
2. Ο Άρχοντας των Μυγών ανήκει στα κλασικά αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας και συγκαταλέγεται στα καλύτερα βρετανικά βιβλία όλων των εποχών παραμένει όχι μόνο το διασημότερο, αλλά και το πλέον αντιπροσωπευτικό έργο του νομπελίστα συγγραφέα↩
2. Ο Άρχοντας των Μυγών ανήκει στα κλασικά αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας και συγκαταλέγεται στα καλύτερα βρετανικά βιβλία όλων των εποχών παραμένει όχι μόνο το διασημότερο, αλλά και το πλέον αντιπροσωπευτικό έργο του νομπελίστα συγγραφέα↩
Photo by
Manuel Cosentino
on
Unsplash
