Τεχνολογία ενάντια στην υγεία

on

Η τεχνολογία την τελευταία δεκαετία έχει αλλάξει άρδην την ζωή μας, από τον τρόπο που κάνουμε τις οικονομικές συναλλαγές, τα ταξίδια, το εμπόριο, την κοινωνική ζωή, ακόμα και την μόρφωση μας. Μια ολόκληρη γενιά, περίπου από το 1980 και έπειτα, εθίστηκε τόσο πολύ στα τεχνολογικά gadget, που όχι μόνο δεν μπορεί να φανταστεί την ζωή του χωρίς αυτά, αλλά τα παραδίδει απλόχερα στα παιδιά της. Μην φτάνοντας όλα τα παραπάνω, τον τελευταίο χρόνο ακόμα περισσότεροι άνθρωποι αναγκάστηκαν λόγω της παγκόσμιας κατάστασης με την πανδημία να εντάξουν στην ζωή τους κάποιο ψηφιακό μέσο. Άλλοτε λόγω προτροπής από την εργασία τους που μεταφέρθηκε στον ψηφιακό κόσμο, και άλλοτε από προσωπική επιλογή, σχεδόν τα πάντα αυτή την στιγμή γίνονται πίσω από μια οθόνη, ή τουλάχιστον νομίζουμε ότι μπορούν να γίνουν πίσω από μια οθόνη. Ενώ όλη αυτή η μετάβαση έχει γίνει για την διασφάλιση της πολυπόθητης υγείας του ατόμου με την αποτροπή της μετάδοσης, άλλης φύσεως κίνδυνοι ελλοχεύουν, οι οποίοι βραχυπρόθεσμα δεν είναι ορατοί, αλλά μακροπρόθεσμα θα έχουν καταλυτικό ρόλο για την υπονόμευση και τελικά χειροτέρευση της υγείας και της ποιότητας ζωής. Αποφεύγοντας την παγίδα της δαιμονοποίησης της τεχνολογίας που έχει συμβάλει και θετικά, οι κίνδυνοι αυτοί προϋπήρχαν και ήταν άμεσα συνδεδεμένοι με την κατάχρηση της, η οποία μπορούσε να λάβει χώρα ανεξαρτήτως ειδικών συνθηκών. Συχνό φαινόμενο γονείς να δίνουν ένα gadget στο παιδί τους ώστε να “κάτσει ήσυχο”, άνθρωποι να δουλεύουν ασταμάτητα, ακόμα και όταν φεύγουν από την εργασία τους, διασκέδαση μέσω της τηλεόρασης, κινητό στο υπνοδωμάτιο πριν τον ύπνο και γενικά όλο το εικοσιτετράωρο από μία οθόνη σε μια άλλη. Μόνο που τώρα η κατάχρηση της τεχνολογίας δεν έγκειται στην ατομική ευθύνη, αντίθετα έχει εξαναγκασθεί και εξιδανικευθεί η μοναδική λύση, χωρίς να έχουν εξεταστεί και παρουσιαστεί τα μελανά της σημεία. Ανεξάρτητα από το αν μπορούμε να μειώσουμε την χρήση της τεχνολογίας, η αναφορά στις επιζήμιες επιπτώσεις ταυτόχρονα με απλές αλλαγές, δίνουν την ευκαιρία στο άτομο να δρα πιο συνειδητά, αυξάνοντας τις πιθανότητες για σοφότερες επιλογές που θα προάγουν την ποιότητα ζωής του. Στην πολυδιάστατη ανθρώπινη ύπαρξη, μπορούμε να προσμετρήσουμε επιζήμιες συνέπειες μιας αλόγιστης χρήσης σε διαφορετικές εκφάνσεις της. Ωστόσο σε αυτό το άρθρο, θα εστιάσουμε στο ανατομικό επίπεδο. Για να κατανοήσουμε την σύνδεση της αλόγιστης χρήσης με την υπονόμευση της υγείας μας, θα χρειαστεί να αναλύσουμε τι συμβαίνει στην σπονδυλική μας στήλη κατά την πολύωρη παραμονή σε μια θέση.

Σπονδυλική στήλη

Η σπονδυλική μας στήλη αποτελείται από 33-34 σπονδύλους, οι οποίοι διαιρούνται σε πέντε διαφορετικές περιοχές, αντίστοιχες των κυρτωμάτων της. Η αυχενική μοίρα αποτελείται από 7 σπονδύλους, η θωρακική από 12, και οσφυϊκή από 5, δηλαδή συνολικά 24 “ελεύθερους” σπονδύλους όπου προκύπτει και η κίνηση. Οι σπόνδυλοι του ιερού οστού και του κόκκυγα είναι συνοστεωμένοι, για αυτό και οι δύο περιοχές αυτές δεν συμβάλουν στη κίνηση της σπονδυλικής στήλης.

Αυχενική μοίρα

Οι επτά σπόνδυλοι της αυχενικής μοίρας οι οποίοι απαριθμούνται από τον ανώτερο προς τον κατώτερο, αυξάνονται προοδευτικά σε μέγεθος ώστε να υποστηρίξουν το αυξανόμενο βάρος που εναποτίθεται σε κάθε έναν διαδοχικά. Ο κάθε σπόνδυλος συναρθρώνεται με τον υπερκείμενο και το υποκείμενο του μέσω του μεσοσπονδύλιου δίσκου και των αρθρικών επιφανειών. Το ινιακό οστό, στη βάση του κρανίου (πίσω και κάτω), μαζί με τον πρώτο αυχενικό Α1, αλλιώς και άτλαντα σχηματίζει την ατλαντο-ινιακή άρθρωση, στην οποία αποδίδεται το 50% της συνολικής κάμψης και έκτασης της αυχενικής μοίρας. Όταν συμφωνούμε και λέμε “ναι”, η κίνηση της κεφαλής προς τα κάτω και η επιστροφή της, αλλιώς και νεύση, αποδίδεται στην ατλαντο-ινιακή άρθρωση.

Ο δεύτερος αυχενικός Α2, αλλιώς και άξονας, σχηματίζει με τον Α1 την αντλαντο-αξονική άρθρωση στην οποία αποδίδεται το 50% της συνολικής περιστροφής της αυχενικής μοίρας. Αντίστοιχα όταν διαφωνούμε ή απορούμε, η περιστροφή της κεφαλής δεξιά-αριστερά, αποδίδεται στην αντλαντο-αξονική άρθρωση. Αυτοί οι δύο σπόνδυλοι μαζί με τους υπόλοιπους 5 της αυχενικής, Α3 έως τον Α7, δίνουν το συνολικό εύρος κίνησης[1], των 80 με 90 μοιρών σε κάμψη, 80 μοιρών σε έκταση, 20 με 45 μοιρών σε πλάγια κάμψη και έως 90 μοιρών σε περιστροφή προς τις δύο κατευθύνσεις. Η κίνηση της αυχενικής μοίρας είναι σύνθετη, διότι οι σπόνδυλοι κινούνται ταυτόχρονα σε περισσότερα από ένα επίπεδα κίνησης, με συνδυασμό έκτασης, κάμψης, κύλισης και ολίσθησης και το συνολικό εύρος δεν προκύπτει από ένα απλό άθροισμα των επιμέρους κινήσεων κάθε σπονδύλου της. 

Σύνδεσμοι

H συνολική δομή, σπονδύλων και μεσοσπονδύλιων δίσκων συγκρατείται από τους συνδέσμους, οι οποίοι την διατρέχουν κατά μήκος. Οι σύνδεσμοι είναι παθητικά στοιχεία, δηλαδή δεν παράγουν κίνηση, μοιάζουν με ινώδεις “ταινίες” κολλαγόνου, και είναι υπεύθυνοι για την μηχανική σταθερότητα της σπονδυλικής στήλης. Εκτός της σταθερότητας, συμβάλουν αποφασιστικά στην απορρόφηση κραδασμών, και με ελάχιστη ενέργεια επιτρέπουν την κίνηση της σπονδυλικής στήλης στα επιτρεπτά ανατομικά όρια. Ο περιορισμός αυτός είναι απαραίτητος για να προστατευθεί ο νωτιαίος μυελός και το νευρικό σύστημα που πηγάζει από αυτόν. Στην αυχενική μοίρα οι σημαντικότεροι σύνδεσμοι είναι ο πρόσθιος και οπίσθιος επιμήκης σύνδεσμος, ο ωχρός, και ο αυχενικός.

Μύες

Οι μύες κατανέμονται στο ανθρώπινο σώμα σε επτά διαστρωματώσεις, αλλιώς και στιβάδες, ξεκινώντας με την πιο εσωτερική, πρώτη, και σαν τις στρώσεις ενός κρεμμυδιού φτάνουμε στην πιο εξωτερική, έβδομη. Οι σημαντικότεροι οπίσθιοι αυχενικοί μύες από την πιο εσωτερική προς την πιο εξωτερική στιβάδα είναι, μείζων και ελάσσων οπίσθιος ορθός κεφαλικός, άνω και κάτω λοξός κεφαλικός (δεύτερη στιβάδα), ημιακανθώδης κεφαλικός μυς, σπληνιοειδής κεφαλικός (τρίτη στιβάδα), ανελκτήρας ωμοπλάτης (πέμπτη στιβάδα) και άνω μοίρα τραπεζοειδούς (έβδομη στιβάδα). Η αναφορά μόνο στους οπίσθιους μυς γίνεται διότι αυτοί καταπονούνται κατά την εμπρόσθια κάμψη της κεφαλής. Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι στην δεύτερη στιβάδα, όλοι οι μύες που προαναφέραμε εκφύονται και καταφύονται στο ινιακό οστό του κρανίου, στον Α1 (άτλαντα) και στον Α2 (άξονα).


Το βάρος της κεφαλής μεταφέρεται στην αυχενική μοίρα διαμέσου της αντλαντο-αξονικής άρθρωσης. Το κεφάλι ενός ενήλικα, στην ουδέτερη θέση του, ζυγίζει περίπου 4,5 έως 5,4 κιλά. Όσο αυτό κλίνει προς τα εμπρός οι δυνάμεις που ασκούνται στους οπίσθιους αυχενικούς αυξάνονται σε 12 κιλά στις 15 μοίρες, 18 κιλά στις 30 μοίρες, 22 κιλά στις 45 μοίρες και 27 κιλά στις 60 μοίρες[2]. Η παρατεταμένη καταπόνηση των αυχενικών μυών έχει ως αποτέλεσμα την κόπωση, και το σταδιακό “πάγωμα” τους , αφού χάνουν την ελαστικότητα και δύναμη τους. Αυτό τους καθιστά ανίκανους όχι μόνο να στηρίξουν το κεφάλι, αλλά να αποτρέψουν την δύναμη έλξης του βαρυτικού πεδίου, που συμπιέζει την σπονδυλική στήλη, υπονομεύοντας την φυσική της καμπυλότητα. Η σταδιακή απώλεια της καμπύλης οδηγεί σε εκφυλισμό θέτοντας σε υψηλό κίνδυνο το νευρικό σύστημα χειροτερεύοντας την συνολική ποιότητα ζωής του ατόμου. Ακόμα και πολύ πριν από αυτό το σημείο, έρευνα του πανεπιστημίου του Harvard[3], έδειξε άμεση συσχέτιση της συνολικής ψυχικής υγείας με την στάση του σώματος. Άτομα που ήταν ευθυτενή, είχαν την τάση να παίρνουν περισσότερες αποφάσεις, ενώ ταυτόχρονα παρουσίαζαν χαμηλά επίπεδα κορτιζόλης και αυξημένα επίπεδα σεροτονίνης, νευροδιαβιβαστής που έχει σημαντικό ρόλο στη διάθεση, στη μάθηση, στη κίνηση και έλλειψη της οδηγεί σε κατάθλιψη. Αντίθετα άτομα “καμπουριαστά” με το βλέμμα τους προς τα κάτω, είχαν αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης, υπεύθυνα για χαμηλές επιδόσεις στην μνήμη, σκέψη και προσοχή. Παρατηρήθηκε ότι η δεύτερη ομάδα δυσκολεύονταν να πάρει αποφάσεις, που συνδυαστικά τους καθιστούσε δεκτικότερους σε ανάπτυξη κατάθλιψης. Αυτή η “καμπουριαστή” στάση είναι αναπόφευκτη όταν το κεφάλι γέρνει παρατεταμένα προς τα εμπρός.

Οι άνθρωποι ξοδεύουν κατά μέσω όρο 2 με 4 ώρες την ημέρα[4] σκυμμένοι πάνω από μια συσκευή. Αθροιστικά αυτό είναι περίπου 700 με 1400 ώρες τον χρόνο που η αυχενική μοίρα επιβαρύνεται. Στους μαθητές γυμνασίου και λυκείου έρχονται να προστεθούν ακόμα 5000 ώρες σε κακή στάση, λόγω τους διαβάσματος, και όλα αυτά σε μια εποχή πριν από την πανδημία, πόσο μάλλον τώρα που σχεδόν τα πάντα μεταφέρθηκαν στον ψηφιακό κόσμο. Η καταπόνηση της αυχενικής μοίρας από κακή στάση δεν περιορίζεται αποκλειστικά στην εμπρόσθια κλίση της κεφαλής. Όταν κοιτάμε μια οθόνη, ακόμα και στο ύψος των ματιών, αν στηριζόμενοι στα χέρια μας που ξεκουράζονται στο γραφείο, “βουλιάζουμε” στην καρέκλα μας, η αναγκαστική προβολή της κεφαλής προς τα εμπρός, protraction, καταπονεί και πάλι τους αυχενικούς μυς[5]. Παθήσεις που συσχετίζονται με την πολύωρη κακή στάση του σώματος και την επιβάρυνση της αυχενικής μοίρας είναι σύνδρομο πρόσκρουσης (τενοντίτιδα περιστροφικής μανσέτας), σύνδρομο καρπιαίου σωλήνα, τενοντοπάθεια, ακόμα και σύνδρομο ξηροφθαλμίας.
Παρόλο που είναι σχεδόν αδύνατο να σταματήσουμε την χρήση της τεχνολογίας, ιδιαίτερα την περίοδο που διανύουμε, είναι πολύ σημαντικό να αποκτήσουμε επίγνωση της κατάστασης, και να γίνουμε πιο συνειδητοί στον τρόπο και χρόνο που εμπλεκόμαστε με αυτήν. Ένα μπουκάλι με νερό στο γραφείο μας, μπορεί να αποτελέσει μια πρώτη απλή προσέγγιση, αφενός διότι θα μας κρατά ενυδατωμένους, αφετέρου θα μας σηκώνει για να περπατήσουμε έστω μέχρι την τουαλέτα. Αν η εργασία μας επιβάλει την παρατεταμένη χρήση οθόνης, μετά το τέλος της - ναι πρέπει να θέσουμε ένα όριο που η εργασία θα τελειώνει για την ημέρα - αποφεύγουμε την χρήση μιας άλλης οθόνης, για παράδειγμα τηλεόρασης ή κινητού, όσο το δυνατό περισσότερο. Αλλάζουμε την εργονομία του χώρου εργασίας μας, τοποθετώντας την οθόνη στην σωστή απόσταση, κλίση, ύψος και ρυθμίζουμε την καρέκλα μας αναλόγως. Συνηθίζουμε το κινητό, το βιβλίο, το tablet να το ανεβάζουμε στο ύψος των ματιών αντί να σκύβουμε το κεφάλι προς αυτό. Τέλος η σημαντικότερη και αποδοτικότερη συνήθεια που κατα την άποψη μου δεν είναι προαιρετική, αλλά υποχρεωτική για τον σύγχρονο άνθρωπο, είναι η ένταξη σωματικής άσκησης. Η άσκηση όχι μόνο θα μας βοηθήσει να διατηρήσουμε το σώμα μας δυνατό και λειτουργικό, αλλά ταυτόχρονα θα μας σηκώσει από το γραφείο και τον καναπέ, ζητώντας χρόνο από την καθημερινότητα μας. Όσο χρόνο δίνουμε στην άσκηση μας, τόσο χρόνο θα μειώνουμε από καταστρεπτικές συνήθειες υπερβολικής εργασίας, αλόγιστης κατανάλωσης φαγητού, ουσιών και τεχνολογίας.
Ειδικότερα αν καθημερινά μόλις για πέντε λεπτά, εντάξουμε από την πρακτική της yoga τον πρώτο χαιρετισμό, επιβραδύνουμε την επιδείνωση του οργανισμού μας. Ο χαιρετισμό στον ήλιο, surya namaskara, παρέχει ένα συνδιασμό κινήσεων που θέτουν την σπονδυλική σε κινήσεις αντίθετες από αυτές που δημιουργούν προβλήματα. Η εκτέλεση του για αρχή θα μοιάζει αρκετά δύσκολη, μιας και το σώμα έχει πραγματικά “κολλήσει” από την καρέκλα στον καναπέ και πίσω στην καρέκλα. Με καθημερινή όμως εξάσκηση για πέντε λεπτά, υπομονή και επιμονή, με γνώμονα την συνολική ευεξία, ο ασκούμενος θα έχει στα χέρια του ένα πραγματικό αντίδοτο στα σημάδια των καιρών. 

δημήτρης



1 ROM, range of motion↩
2 Kenneth K. Hansraj, MD↩
3 Cuddy Amy and associates↩
4 Υπάρχουν έρευνες που υποστηρίζουν 8 με 10 ώρες↩
5 VDT, Video display terminal syndrome↩

Πηγές